با کاروان شعر و ادب کاشان/ملامحسن فیض کاشانی/قسمت شانزدهم

به گزارش پایگاه خبری پیک سیلک : امیر محمد بامداد / در پانزده قسمت پیشین به شالوده ی جهان بینی ملامحسن پرداختیم که در یک واژه و مفهوم به نام عشق خلاصه میشد.حال در این قسمت به جمع بندی نکات عرض شده در پانزده قسمت پیشین میپردازیم که پرونده ی عشق در جهان ملامحسن بسته شود و پرونده ای جدید تحت عنوان خداشناسیِ ملامحسن را در قسمتهای آتی باز کنیم.
عشق از نگاه ملامحسن دو مولفه ی اصلی داشت که این دو مولفه در دل خود چندین مبحث گشود که هر کدام به لطف ابیاتی زیبا،تفکرات بدیع ایشان را پرده گشایی نمودند.مولفه نخست که در قالب یک گزاره میتوان به آن اشاره کرد آنست که : عشق،مایه ی حیات جاودانی است.و دومین مولفه را میتوان اینطور بیان کرد:عشق،اجتماع نقیضین است.
بهر طریق این دو مولفه را شرح میدهیم که ختم دفتری باشد هر چند مختصر اما به طریقی پر از مفاهیم بدیع.از نخستین شروع میکنیم.آنچه که ما در طول این دوران بدان رسیدیم آنست که عشق برای ملامحسن چون اکسیژن است برای انسان،چون نور است برای گیاه و چون آب است برای ماهی.جهان بی عشق برای ملامحسن،جهانِ عدم است.جهان پوچی است.جهانِ بی حرکت است.او حتی به روشنی همه چیز را یا قاصد یا مقصود عشق میبیند.یا شاهد یا مشهود عشق میداند.و در عین حال فعل و فاعل و فعلیت را از آنِ عشق میبیند.اینگونه جهانی برای ملامحسن رقم خورده است که وی در غزل شماره ی 2 خویش بیان میکند که جهان را چون خوانی گسترده دیده است که به پهنای جهان گستران است و به اندازه ی آدمیان جای برای نشستن دارد.این جهان که وی ترسیم میکند،جهانی خیالی نیست بلکه این جهان یقینا و عینا جهان کنونی ما است و هیچ اختصاصی نیز تنها و تنها به اشخاص و یا قوم خاصی ندارد.اتفاقا کمی باید ذهن را پرواز داد و از مناظر نیکوتری بدین قضیه نگاه کرد.در کیلومترها دورتر از محل زندگانی ملامحسن و در جامعه ای که حتی اینچنین بیانی به گوششان غریب است،خدماتی از روی محبت انسانی به بشر عرضه میشود که از برِ همان خوان است و لاغیر.این که میگوییم عشق،لزومی بر بزم و می و مطرب نیست.عشق صورت دارد و هر صورتش هزاران نقش.یک نقش آن خدمت است.یک نقش آن سرخوشیست.این خوان که ملامحسن منظور کرده است هم از لحاظ روحی انسان را به درجات اعلا میرساند هم از لحاظ جسمی انسان را چست و چابک میکند.در واقع انسان از آنجا که روح است نه جسد،هر چه در او متجلی میگردد نقش روحی دارد.پس خوان عشق،خوان ناپیدایی است که هر کجا پهن است و بهره جویان را سیرتب ز چشمه ی حقیقت و معرفت میکند.
دومین امر نیز اجتماع پارادوکسیکال یا نقیضین است.عشق هم درد است و هم درمان.هم وصل است و هم فراق و هم شور است و هم شیون.در واقع تنها عالمی که نقیضین به اجتماع میرسند عالم عشق است.انسان در عالم عشق تنها میتواند هم باشد(بعد جسمی) و هم نباشد(نیستی).این امر و این گزینه را بعصی منکران عشق و روشنفکران ماتریالیست لجام گسیختگی و افسار دریدگی  انسان میدانند اما عالم عشق اتفاقا عینا عالم تعادل است.انسان در عالم عشق به همان میزان پاک است و بی وزن که در شکم مادر زانو به بغل گرفته بود و به همان اندازه پخته است و بی جان که در مرگ انسان بدان دچار است.عالم عشق مجموع صفات را در بر میگیرد و این صفات جمع نمیشوند مگر در تعادلی وضعی نسبت به یکدیگر.این تعادل هم خصوصیت عشق نیست بلکه مایه ی عشق است.اصل عشق است.سرچشمه ی عشق وجود حق تعالی است که کمالِ کمالِ کمالِ تعادل است.در این صورت انسان چگونه میتواند از دایره ی تعادل خارج باشد.
مع هذا باید عرض کنم عشق عرفای معرفت اندیش،نیکوترین عشق است.گامی بر بالای اندیشه نیست و جایگاهی بر فراز سلوک اندیشمندانه وجود ندارد.عشق ملامحسن همین است و بس.

ادامه دارد...