با کاروان شعر و ادب کاشان/ملامحسن فیض کاشانی/قسمت چهاردهم

به گزارش پایگاه خبری پیک سیلک: امیرمحمد بامداد / یکی از محاسنات علوم ذوقی نظیر عرفان و یا ادبیات عرفانی آنست که به میزان خوانش بشر از هر متن،برداشتی وجود دارد در جهت فیض بردن از آن متن.هیچکس نمیتواند ادعا کند که همه ی برداشت ها از یک بیت حافظ،مولانا یا حتی عارف و شاعر عظیم الشانی چون فیض کاشانی یکسان است و حرف بدیع و کلام و نو دیگر در این عرصه جایگاهی ندارد.بنده همیشه معتقد بر آنم که حتی مفسرین و شارحین کتبی چون دیوان شعرا و یا اثر عظیمی چون مثنوی معنوی نیز حق کلام را ادا نکرده اند چرا که شرح یا تفسیر صرفا برداشت شخصی و مطلوب درونی مفسر از آن مجلد ادبی است و هر کس به مقتضای وجود خویش و نیک نگری در عرصه ی فهم متون ادبی عرفانی میتواند جرعه نوشی کند.
در بحث واژگان حوزه ی عرفان و تصوف نیز این امر مصداق دارد.واژگان عرفانی بسیار بسیط و گسترده اند هم در کیفیت و کمیت واژه و هم در عرضیات و شاخه برگ های یکواژه.گاه این واژگان آنچنان مرز باریکی با فلسفه و سایر علومپیدا میکنند که انسان را به یک مسیر صعب العبوری از درک میاندارند که برای راهگشایی باید بسیار برگشت و دورخیز عظیمی جهت جستن از این سد معانی کرد.ما بیش از ده قسمت است که به عشق پرداخته ایم و اکنون نیز باز از عشق معانی جدید دریافت میکنیم.شاید اینبار آنچنان درگیر معنای عشق نباشیم بلکه با نتایج آن بطور تناتنگ وارد یک استنتاج بشویم.عشق عرفا آنچنان که پیشتر گفتم،عشقی است که آنها را به وحدت میرساند.آنها را از آن خدا،در راه خدا و به سوی خدا یاری میکند و تنها خداست و واحد و احد و وحدت نیز همه در اوست.عشق بانی این راه،در جایی راه و حتی مقصد این راه است.یکی از آثار و عوالم عشق که او را تمیز میدهد همین واحد انگاری جهان است.عشق سمت و سوی آدمی را به یک سویی هدایت میکند.در گفتار ملامحسن نیز همین نهفته است اما بسیار روشنگرتر.ملامحسن میفرماید که جهان هستی خارج از گفت و گوی عشق نیست.این جمله ی او کمی نیاز به رازگشایی دارد.اینجا معنای ظاهری عشق مورد بحث نیست بلکه نتایج عشق در اینجا به واژه ی عشق هویت میبخشد.ملامحسن معتقد است که عالم همه عرصه ی وجود خداست و این پیکره یگسترده ی هستی را فقط قبای عشق میتواند تن پوش باشد و این عشق هم همان خداباوری و یک سو انگاشتن جهان است.الحق هم در تمام عالم یا به وصف عاشق و معشوق مشغولیم،یا در صفات معشوق کنکاش میکنیم یا معشوق را میخوانیم و یا از دل هستی رازهای جمال معشوق را کشف و بازشماری میکنیم.این همان ثمره ی عشق است.هر کس که خود را در دل عشق روان نگه دارد به مثابه آبی است روان بر دل کوهسار.و این آب جز به دریای خداوند نمیتواند متصل شود.
صورت ها در جهان بسیارند،شاید ذکر مثالی بتواند کمی روشنگر باشد.رودخانه ی روانی را فرض کنید که در دل مسیر خود سنگ هایی نیز داراست.این طراوت و شادابی آب عینا عرفان و عاشقی است.صورت این عاشقی گاه منتج به آبشاری بلند بالا است و یا در برکه ای کوچک نمایان میشود،اما در هر دو صورت این آب روان است.صورت عاشقی آب است اما در دل عاشقی جوش و خروش بسیار نهفته است.باید از دل سنگ ها که تکیه گاه های فقهی است گذر کرد.این به معنای رد نیست بلکه انعطاف شرط موفقیت و سعادت است.از همین روست که ملامحسن میفرماید:

گر سخن گویم دگر از عشق خواهم گفت و بس
جز حدیث عشق در دفتر نمی آید مرا

ادامه دارد...