با کاروان شعر و ادب کاشان_قسمت دهم_ملامحسن فیض کاشانی

امیر محمد بامداد / تیغ برنده ی کلام ملامحسن و نکته های بسیار ناب عرفانی که وی هر زمان در پس هر کلمه میگوید،چنان زخم هایی به روح خسته و غفلت زده ی آدمی وارد میکند که انسان از پیله ی نفسانیات به عالم معنویات مشتاق میشود.بنده در نخستین بخش های این سلسله مقاله عرض کردم،موهبت عظیمی که ملامحسن از آن بهره برده است مطالعه ی آثار تمام بزرگان خویش میباشد.اما ملامحسن را در غزلیاتش به جد شاگردِ سه استاد عالی رتبه ی علوم ادبی و عرفانی میدانم و آن مولانا، حافظ و عطار است.در اخلاق نیز بن مایه های کیمیای سعادت غزالی در او بسیار مشهود است اما گاهی این شالوده ی ذهنی از یک جریان التقاطی به یک پلورالیسم عرفانی تبدیل وضعیت میکند.در بعضی نکات او به جدیت تمام پرده از پرده بر میدارد و قال را آفت حال نمیداند.
به جرئت از نکات بارز غزلیات وی،صعود گام به گام و تکرار به جا و صحیح آموزه ها در جهت بهره برداری سالکین از آموزه های عرفان وی است.این نکته را نیز باید اضافه نمود که ملامحسن صوفی نیست بلکه عارف است.تصوف ذوق بی منشا است و عرفان ذوق استدلالی.ملامحسن از این نیز پیش تر رفته و یک عقل گرای عارف مشرب است.آنچه که ما در غزل شماره دو از تصحیح دیوان وی در قسمت های پیش بررسی کردیم شرحی بود کوتاه بر جهان بینی ملامحسن فیض کاشانی که اتفاق به امر بسیار جنبه های انسانی نیز پیدا میکرد.اطمینانی که در طی دوره سایر ابیات و تالیفات وی به آن دست پیدا کرده ام آنست که لامحسن بسیار جهان را محصور در جهان میبیند و دست به زیباسازی همین جهان روبروی ما مزند.اصولا برای جهان بینی خویش از ابزارهای ذوقی و عیر قابل باور و متافیزیکی بهره نمیجوید،بلکه میداند و بسیار نیک میداند که جهان آفرینشی ابدی دارد و هر چه هست و نیست در همین صورت است و معنا در بطن همین صورت جهان نهفته است.وی جهان بینی انسانی دارد.کانون جهان بینی او عشق است.عشق نیز در نگاه او مبنای انسانی دارد و منشا الهی.جهان ملامحسن و عرفان او ویژه ی عام مردم است و هیچ صورتِ خارجی بر آن تاثیر نمیگذارد.جهانی بسیار معتدل را با المان های زیباشناسانه معرفی میکند.آرمانخواهی و آرمان گرایی از اندیشه ی او دور است.بعنوان مثال در همین مسئله ی عشق که تا جای دارد پی آن خواهیم رفت،در غزل مذکور،محرکه نیست،حلّال است.عزم بر این سفره نشستن همه چیز را حل میکند و آن حل کننده ی مشکلات عشق است و عشق را فعلیت و فاعلیت حضرت حق تعالی است.
اما آخرین بخش این غزل و جمع بندی این بخش از گفته های ملامحسن بدانجا ختم میشود که:

الصلا ای طالبان معرفت عاشق شوید
تا بیاموزد شما را عشق حق اسرارها

الصلا ای غافلان عشق آیت هشیاریست
هر که خواند گردد او ذکر خدا سرتا بپا

الصلا ای سالک گم کرده ره اینست ره
الصلا ای کور گم کرده عصا اینک عصا

آید از غیب این ندا هر دم بروح خاکیان
سوی بزم عشق آید هر که میجوید خدا

عشق،وادی حیرانی نیست.وادی آشنایی است.وادی نزدیکی است.طلب عشق موجب غفلت زدایی و آشنایی با اسرارهاست.موجب هشیاری و خداشناسی است.خداشناسی، جز خودشناسی هیچ نیست.عشق، مشعله دار است.راه نشان میدهد و عصای کوران است.در نهایت عشق دروازه ی خداجویی است.

ادامه دارد...