با کاروان شعر و ادب کاشان/قسمت نهم/ملامحسن فیض کاشانی

امیر محمد بامداد / در بند پایانی قسمت پیشین عرض کردم که هر کس که از می عشق نوشید،لزومی بر مستی وی وجود ندارد و امکان آن نیز هست که ظرفیت وی آن می را پس بزند.اما در این مُقال باید نکته ای دیگر نیز عرض کنم و آن این است که می به جان مستی نمیدهد و آن روح نوش کننده ی می است که مستی میپذیرد.این نیت و هدف درونی و صد البته ظرف روحی نوش کنندگان می است که بر درجات مستی می افزاید.عده ای جرعه نوش اند.بقول حضرت مولانا "گر بریزی بحر را در کوزه ای/چند گنجد قسمت یکروزه ای".عده ای از مستی تنها حالات ظاهری آن را میخواهند که بر آنان عارض میشود و عده ای دیگر که جانشان و روحشان پذیرای معانی است،به منتهای عشق و آن وصل شکربار می اندیشند.(دقت کنید که منظور از مستی و پیمانه در قسمت های قبل توضیح داده شده است و نگاه عرفانی ما به موضوع است.)
حال پرسشی مطرح است و آن اینست که چگونه میتوان در مراتب مستی پیشرفتی ایجاد کرد.اول قدم عزم و نیت است.نیت به حرکت در مسیر و رهاکردن ترسهای دون مرتبه از مقدمات است.

الصلا ای باده نوشان می ازاین ساغر کشید
تا بیک پیمانه بستاند شماه را از شما
 
یکی از ویژگی های راه معرفت جویی،جذب است.هنگامی که شما قدم در مسیر میگذارید،دیگر کشنده ای میکشد شما را که جذب آن منبع میشوید و در عین حال از آن منبع بی خبرید.در واقع به زبانی ساده تر شما از خود بی خبر میشوید و این همان جدایی نفسانیات از انسان است.انسان سراسر جان میشود در برابر جانان.به گمانم پیش از این نیز گفته ام که باید جمله جان شویم تا لایق جانان شویم.مسیر ها مشخص است،پا در مسیر سعادت گذاشتن نیز عزم ماست اما گر در مسیر رفتیم.آنگاه:

رشته ای بر گردنم افکنده دوست
میکشد هر جا که خاطرخواه اوست

به حق همینست از جمله برکات این سفره جدایی من از من است.همه بر گرد یکسفره به اختلاف الوان و ادیان نسسته اند و هیچکدام بر دیگری سابق و سبقت گرفته نیستند،بلکه تنها پوست میاندازند تا جمال جانفزای جان در آنان اثر کند.این رهایی من که میگویم همان ترک خودپرستی است.همان مقدمه ی تزکیه ی نفس است.
شاید به جرئت بتوان گفت که از آثار مهم عشق در مسیر سیر وسلوک همین رهایی از نفس یا همان "من" است.رهایی از من بدین معنا نیست که انسان خود را خوار و ذلیل بگمارد،بلکه اتفاقا معنای عکس دارد انسان در جدایی من از من به وجودی فراتر میرسد به نام ما.و این ما همانظرف بزرگ روحی ابدال حق تعالی است.در واقع این که ما میگوییم من ازمن جدا شود،بدان معنی نیست که انسان دیگر خودش را دوست نداشته باشد و یا تماما به غیر بپردازد.شاید به تعبیری آسان و بسیار راحت،جدایی من از من تعریفش این است که:
"انسان فقط در بند خویش نباشد و برای منافع خود كار نكند، دیگران را هم دوست داشته باشد و برای مصالح آنها هم كار كند. راه ترك این خودپرستی مبارزه با علاقه به خود نیست، ایجاد علاقه به غیر است، ایجاد یك كانون دیگر در روح است. به هر نسبت كه كانون دوم قویتر و نیرومندتر بشود، انسان بیشتر از خودپرستی می رهد و بیشتر خود را فراموش می كند، نیروی حیاتی او به سوی یك مركز دیگر متوجه می شود. به عبارت دیگر، ترك خودپرستی عبارت است از پیدایش یك عشق و یك التهاب به حقیقتی غیر از خود."

ادامه دارد...