از نظر عده ای تعیین نرخ برای مداحی یعنی قرارگرفتن در صف قاتلین امام حسین(ع)

حاج محمود شریفی را می توان در زمره نسل سوم و یا چهارم مداحان و روضه خوان های تاریخ عزاداری در شهرستان کاشان دسته بندی کرد. شریفی اگرچه اصالتا اهل خاوه است ولی در شهری متولد و مداحی را آغاز کرد که به رغم برخورداری از بیش از 600 هیئت مذهبی آن چنان که باید و شاید در تربیت و آموزش مداحانی که بتوانند نام کاشان را بلندآوازه کنند توفیق نیافت. او که از 13 سالگی علاوه بر سرودن شعر به نوحه خوانی هم روی آورد جدا از بهره بردن از تحصیلات حوزوی در رشته ادبیات هم تحصیلات دانشگاهی دارد. به گفته حاج محمود شریفی تاکنون 30 جلد کتاب در حوزه شعر آئینی، آزاد، سیاسی و انتقادی و حتی در حوزه کودکان از وی به چاپ رسیده که کتاب روضه الزاکرین با محتوای شعر عاشورایی برای آموزش مداحان از همین دست کتاب هاست.

 

شریفی علاوه بر سه دوره مسئولیت در کانون مداحان هم اکنون هم عضو این کانون است و هم مسئولیت کانون بسیج مداحان را بر عهده دارد و 15 سال پیش هم انجمن شعر مذهبی کاشان را راه اندازی کرد. او هم اکنون معاونت فرهنگی آستان امامزاده علی بن امام محمد باقر(ع) را بر عهده دارد و جدا از فعالیت به عنوان مداح اهل بیت در امر آموزش و تربیت مداحان نوپا هم دستی بر آتش دارد. چندی پیش با حاج محمود شریفی به مناسب در پیش بودن ایام سوگواری محرم و صفر پیرامون تاریخچه مداحی و روضه خوانی ، فعالیت مداحان و زیر و بم های فعالیت مداحان اهل بیت و باید و نباید های این حوزه به گفتگو نشستیم که ماحصل این گفتگو در پی می آید .. 

 

اولین روضه امام حسین (ع) را جبرئیل برای حضرت آدم خواند. سالها بعد وقتی آدم از حوا دور و سپس از بهشت رانده شد ندا آمد که راه نجات تو توسل جستن به پنج تن آل عباست. آدم به هنگام زمزمه کردن آن اسما وقتی به اسم امام حسین(ع) رسید گفت این چه نامی بود که همه غم ها عالم را به دلم نشاند. گفته می شود در روز عرفه توبه حضرت آدم پذیرفته شد چون این روز ارتباطی پیوسته با امام حسین (ع) دارد. در طول تاریخ انبیا همواره روضه خوان امام حسین (ع) بوده اند. بعد از عاشورا اولین روضه خوان ها امام سجاد و حضرت زینب بوده اند. در مسجد اموی دمشق امام سجاد اولین روضه را خواند. روایت است که امام باقر(ع) فرمود تا 10 سال بعد از وفاتم اگر قرار است برایم روضه ای بخوانند در سرزمین منا از جدم حسین بن علی(ع) بخوانند.

 

اولین شیعه ایرانی بلاشک سلمان فارسی است. سال ها بعد از واقعه عاشورا وقتی به دلیل ارادت مردم ایران به اهل بیت، امام زادگان به سمت ایران سرازیر شدند این خود باعث بازگوشدن فجایع عاشورا برای مردم ایران گردید و گام به گام روضه خوانی برای شهیدای کربلا و به ویژه اباعبدالله(ع) در ایران مرسوم گردید. طبیعتأ اولین راویان ماجرای عاشورا و شهادت امام حسین(ع) برای مردم ایران امام زادگان بوده اند. یکی از دلایلی که باعث می شود شهر کاشان در حیطه پاسداشت مقام و منزلت اهل بیت در ایران زبانزد باشد ماجرای حضور علی بن امام محمد باقر(ع) در این شهر و شهادت عاشورایی گونه او در حوالی کاشان است. مردم شیعه مذهب کاشان چند روز مانده به آغاز محرم برای این ایام آماده و شهر را سیاه پوش می کنند و این نکته جالبی برای مردم بقیه شهرهای ایران است که کاشان به عنوان شهری که هیئت های مذهبی در آن فعالیت چشمگیری دارند چند روز مانده به محرم مهیای این ایام می شود.

 

در تاریخ عزاداری در کاشان هیئت های سقایی در واقع اولین دسته جات روضه خوانی برای امام حسین(ع) هستند که هنوز هم می توان رگه هایی از این نوع عزاداری را در کاشان مشاهده کرد. تاریخ عزاداری محرم در کاشان به حدود 110سال پیش بر می گردد که اوایل این مجالس بنا به روایتی که امام باقر فرمود روضه جد من در خانه ها خوانده شود در منازل برگزار می شد اما بعدها به دلیل گسترش و سنگین تر شدن مجالس عزاداری و احساس نیاز به فضاهای بزرگتر هیئت های عزاداری راه افتادند. درباره مطالعه پیرامون تاریخچه فعالیت دسته جات و هیئت های مذهبی در کاشان کتاب حجت الأسلام سید حسین معتمدی با عنوان عزاداری سنتی شیعیان منبع خوب و معتبری است.

مداحی شامل دو بخش مدح و منقبت و روضه خوانی است. مدح بیان فضائل و معارف اهل بیت و روضه هم که شامل بیان مظلومیت و ستم رواشده بر خاندان پیامبر(ص) است. در قدیم روضه را به شکل امروزی گسترش نمی دادند و مدح و منقبت اهل بیت مهم تر از روضه خوانی بود و مداحان، مدح خوانی را قوی کار می کردند. در واقع در قدیم روضه را نمک مجلس می دانستند و اعتقاد داشتند روضه ی زیاد به شأن اهل بیت لطمه خواهد زد. فضای جلسات امام حسین(ع) در دهه های گذشته تا حدود پنج سال بعد از انقلاب هم به این شکل بود که مداح فقط باید شعر بخواند، یعنی مدح و روضه باید با زبان شعر باشد اما به مرور جایگاه منبر و روضه در هیئت ها عوض شد و به خصوص طی دهه اخیر بخش روضه خوانی که حالت هیجانی و افراطی پرشور داشت پررنگ تر شد. در قدیم فضای کار و فعالیت سالم فرهنگی محدود و در واقع پای منبرها مکان رشد فرهنگی انسان ها بود. منبر محل بیان نصایح و احادیث و اخلاقیات و آموختن درس زندگی و بیان برخی شرعیات بود و در نهایت روضه خوانی انجام می شد. الان متأسفانه سمت و سوی محتوای منبرها عوض شده و در مداحی اهل بیت بیان پندیات و مدح و فضائل اهل بیت را نمی بینیم.

 

طی 15 سال اخیر تفکر هیئتی و مداحی به سمت بیان مسائل احساسی رفته و این با معرفتی بودن مجالس اباعبدالله در تضاد است. شهدای دفاع مقدس ما همان کسانی بودند که پای منبرها پرورش پیدا کرده بودند. امروز شاهدیم که برخی مراکز خارج نشین که سعی در به انحراف کشیدن آموزه های دینی و مذهبی ما دارند مروج شیعه انگلیسی هستند و به شدت سعی می کنند بار بصیرت افزائی جلسات امام حسین(ع) را به سمت احساسی و هیجانی بودن منحرف کنند. این یعنی اینکه مستمع نداند که امام حسین(ع) چرا قیام کرد؟ چرا بر خلاف برادرش صلح نکرد؟ و چرا کشته شد؟ و فقط بشنود که امام حسین (ع) را مظلومانه کشتند و برای این مظلومیت بر سر و صورت بزنند! در حالی که هدف امام حسین(ع) از قیامش این بود که استعمار جایی برای استثمار نداشته باشد.

 

اینکه محتوای اکثر جلسات مداحی و روضه خوانی که مداحان نبض آن را در دست دارند به سمت لحظات احساسی و پرشور و بعضأ صدمه زدن به جسم رفته اینها به عقیده من از روی اخلاص هست اما مشکلی که هست به فاصله عمیق ایجاد شده بین مداحان و علما بر می گردد. عزدارای بدون پیراهن و لباس شاید از روی اخلاص باشد اما بدون جنبه معرفتی انگار چیزی کم دارد. در قدیم مداحان از محضر روحانیون و علما استفاده می کردند و حتی برخی از مداحان دارای چشمه ای از زلال علم و معرفت بودند. اما اکنون مداحان با اساتید حوزه و علما فاصله عمیق پیدا کرده اند که نمونه اش در بی مایه و سبک بودن برخی اشعار تعدادی از مداحان نمود پیدا می کند.

 یکی از مشکلات ما در بخش ادبیات آئینی و مذهبی به ویژه در طی 20 سال گذشته کمبود شعر فاخر و وزین مذهبی و تمایل به صرفأ احساسی عمل کردن مداحان و تصویرسازی صرف از شمایل ظاهری ائمه در لابلای اشعار به جای مدح اهل بیت(ع) است در حالی که این خود نمونه بارز به انحراف کشیده شدن جلسات امام حسین (ع) محسوب می شود. مداحی مثل همه حوزه ها دارای چارچوبی است و اگر مداحی قوانین و چارچوب ها و اصول این حیطه معرفتی و ارزشمدارانه را رعایت نکند از مسیر اصلی خود منحرف شده است.

 

در قدیم رسم بر این بود که به شعرا در دربار سلاطین مثلاً صله می دادند. برخی ائمه بعد از امام حسین(ع) هم به شعرائی که در مدح و منقبت سالار شهیدان شعر می خواندند هدیه و یا همان صله را اعطا می کردند، پس دادن دستمزد به مداح چیزی غریبی نیست. اما اصولأ روی سرودن شعر برای اهل بیت و مداحی برای امام حسین(ع) نمی توان قیمت گذاشت چون پای کسی مثل فرزند رسول و حضرات زهرا(ص) و علی (ع) در میان است که جن و انس در عزای او می گریند. اما نگاهی که طی یکی دو دهه اخیر به مداحی معطوف شده ناظر به دو مقوله است که اولأ برخی به مداحان مثلأ برای مدت 10 شب صدمیلیون می دهند که من به شخصه با این موضوع مخالفت و مشکلی ندارم اما مشکل در جایی است که فلان مداح برای یک هیئت عزاداری برای مداحی و روضه خوانی نرخ تعیین کند. اینجاست که دیگر برخی معتقدند آن مداح وقتی پای مثلأ طی کردن و تعیین نرخ وسط می آید خود را در صف قاتلین امام حسین(ع) قرار می دهد چون برخی از آنها هم هر کدام برای کسب منفعتی مادی به کربلا رفتند!

 

مداحی که شعر سست را به سبک مبتذل می خواند در واقع از لحاظ معرفتی توجیه نشده. همانطور که عرض کردم وقتی کمبود شعر فاخر مذهبی و آئینی وجود داشته باشد هر نوع شعری را بدون نظارت می توان با سبک خاص و به اسم نوحه به مردم عرضه کرد!

 در قدیم علما و روحانیون ناظر مداحان و پامنبری ها بودند و این در حالی بود که در آن زمان سبک های جدید و پرشور و انحرافی سینه زنی وارد مداحی نشده بود. بعد از انقلاب سازمان تبلیغات، کانون مداحان را تأسیس کرد. در سال های اخیر و در حوزه کشوری خانه مداحان راه اندازی شد که هم گهگاه همایش هایی برگزار می کند و هم روی انحرافات مداحی حساس است اما بنابر مقتضیات زمان شاهدیم که سبک های مختلف مداحی و سینه زنی وارد حوزه عزاداری ها شده که به نظرم تا جایی که به حرمت و جایگاه امام حسین(ع) لطمه ای نزند ایرادی ندارد. 

سازمان تبلیغات تاکنون وظیفه ارشادی برای خود قائل بوده اما به دلیل نبود قدرت نظارت و اختیار کافی، کنترلی بر مداحی ها نیست. در این میان به عقیده من وقتی فیلتر و سازمان ناظری که مثل همه صنوف بر روی عملکرد اعضای آن تشکل نظارت می کنند وجود ندارد وظیفه رؤسای هیئت ها مهم و تأثیرگذارتر است و مثلاً وقتی مشاهده می کنند که فلان مداح جوان با ظاهری شبیه مانکن های متحرک که مخالف شأن و شخصیت اهل بیت است مداحی می کند و به خیال خودش شور و حالی در هیئت بر پا کرده باید برخورد و جلوی این گونه انحرافات را بگیرند.