مهدی وطن‌خواه برزکی
اعتیاد، فروش مواد مخدر، بزهکاری و روسپی‌گری به صورت اپیدمی از خانه‌ای به خانه‌ای دیگر منتقل شده است. زیست شبانه و خیابان‌گردی مردان و زنان و کودکانی که در حال فروش مواد مخدر هستند و آن‌سوتر کنار مخروبه‌ها جوانی معتاد با موهای کم‌پشت و لباس‌های ژولیده در حال پرسه زدن بین زباله‌ها می‌باشد. سخت است قدم گذاشتن در جایی که ممکن است طعمه زورگیران شوی و یا بازداشت توسط مامورین پلیس!
اینجا نه جوادیه تهران است و نه جایی در کوچه پس کوچه‌های شیکاگو. اینجا نقطه‌ای از شهر دارالمومنین کاشان است که هیچ هویت اجتماعی ندارد. منطقه‌ای به نام «کوی مفتح» یا به اصطلاح کاشانی‌ها (محله غربت‌ها). منطقه‌ای در مجاورت ساختمان فرمانداری، شورای شهر، کلانتری 11 نیروی انتظامی. کوی مفتح یا خیابان شهید ابوالفضلی به دو قسمت سیاه و سفید تقسیم می‌شود که مرز آن را تنها تابلوی هیئت مذهبی مشخص می‌کند. یک طرف افرادی که به قواعد اجتماعی و دینی پایبنده بوده و با فعالیت در مسجد و حسینیه تلاش در اصلاح منطقه خود دارند و از یک طرف، افرادی هنجارشکن که با زیر پا گذاشتن هنجارهای اجتماعی در بدترین شرایط محیطی زندگی می‌کنند.
نشستن پای درد دل اهالی
(دلم می‌سوزد و کاری زدستم بر نمی‌آید)
رحیمی، مردی میانسال با موهای سفید و صورت پر از چین و چروک با 30 سال سابقه سکونت در کوی مفتح با دستانی لرزان این‌گونه سخن می‌گوید: تمام زندگیم را در کوی مفتح از دست دادم؛ وقتی به خودم آمدم دیگر کار از کار گذشته بود.
قیمت پایین مسکن مرا تشویق به سکونت در این منطقه کرد. درگیر کار و زندگی بودم که ناگهان متوجه تغییراتی در ظاهر و رفتار پسر جوانم شدم. به دام اعتیاد افتاده بود. چند مرتبه در کمپ بستری شد، ولی باز درب روی همان پاشنه می‌چرخید. غرورم را شکستم التماسش کردم، گریه کردم تا دست از اعتیاد بردارد، ولی هر بار پاسخش رفیق بد بود و ناتوان در نه گفتن به اطرافیان و در نهایت مرگ پایان‌بخش تمام 25 سال آرزوی یک پدر برای فرزند بود.
رحیمی می‌گوید: اینجا همه چیز برای بزهکاری و انحراف فراهم است. از مواد مخدر و مشروبات گرفته تا زنان بی‌بندوبار. در اینجا هیچ چیز بی‌ارزش‌تر از زمین و مسکن نیست، آن هم در این بازار از هم‌گسیخته مسکن و زمین. قیمت املاک در دیگر نقاط کاشان افزایش داشته، ولی خانه من خریداری ندارد تا بتوانم از پول فروش آن برای خانواده‌ام در مناطق دیگر مسکن مناسب دست و پا کنم. او معتقد است اهمال‌کاری مسئولین و بی‌توجهی آن‌ها به این منطقه اوضاع را روزبه‌روز بدتر می‌کند.
شورای ششم از احداث فرهنگسرا تا تکرار اقدامات قهری
حسین حیدریان، سخنگوی شورای شهر کاشان معتقد است که حاشیه‌نشینی بخش جدایی‌ناپذیر شهرهای بزرگ است و تسامح‌های صورت گرفته توسط مسئولین شهری در زمینه ساخت‌وسازهای غیر اصولی طی سالیان گذشته و همچنین توزیع نادرست خدمات شهری باعث به وجود آمدن چنین مناطقی شده است. شهرداری‌ها بودجه دولتی ندارند، بلکه از طریق عوارض ساخت‌وساز و مالیات هزینه‌های خود را تامین می‌کنند که البته طی بودجه سال جاری، احداث فرهنگسرا و برخی اقدامات تامینی در دستور کار قرار گرفته است.
چند تناقض در سخنان حیدریان به چشم می‌خورد. ابتدا آنکه شهرستان کاشان با جغرافیای محدود و جمعیت 350 هزار نفری نمی‌تواند در زمره شهرهای بزرگ قرار گیرد. لذا وجود چند منطقه حاشیه‌نشین همچون کوی مفتح و کوچه حسین‌پور که نتیجه بد کارکردی مسئولین شهری طی سالیان گذشته می‌باشد زیبنده دارالمومنین کاشان نیست.
دیگر آنکه ماهیت اخذ مالیات توسط دولت، ایجاد عدالت و توزیع عادلانه درآمد و منابع بین تمام اقشار جامعه می‌باشد، حال آنکه منطقه امیرکبیر که صاحبان صنایع و مرفهین را در خود جای داده است از مزایا و خدمات بیشتری بهره‌مند شده است که خود نمونه‌ای از بدکارکردی شهرداری و دیگر مسئولین شهری در بهزیستی تمام شهروندان می‌باشد.
(سنگ قلاب) راهکار فرمانداری برای طفره رفتن از پاسخ
بر هیچ‌کس پوشیده نیست که برای اظهارنظر کاربردی و عملی برای یک معضل و مسئله اجتماعی در کنار مطالعات میدانی، داشتن اطلاعات و داده‌های آماری اصلی الزامی می‌باشد. همچنین مسئولین دستگاه‌های دولتی ملزم به ارائه آمار و اطلاعات به رسانه‌ها می‌باشند، ولی متاسفانه پرسنل فرمانداری کاشان به خصوص معاونت سیاسی به عنوان متولی آمار جمعیت و با وجود مراجعه متعدد ما برای دریافت آمار جمعیت منطقه کوی مفتح با تفکیک جنسی و سنی، از ارائه داده‌های جمعیت‌شناسی طفره می‌روند. جای تاسف است که چنین دستگاه عریض و طویلی شهامت مواجهه با واقعیت را ندارد.
رحیمی می‌گوید: درتنها مسجد محل پیرامون موضوع با مسئولین شهری و انتظامی جلسه داشتیم. نه تنها به نتیجه‌ای نرسیدیم، بلکه بعضی از افراد، گستاخی را به حدی رسانده‌اند که خارج از مسجد به مامورین و فرماندهان انتظامی فحاشی نیز می‌کردند و حتی در مقابل چشم مامورین اقدام به مبادله مواد مخدر می‌کنند، که بی‌توجهی برخی از ماموران برای ما جای تاسف دارد. نیروی انتظامی به جای برخورد با موادفروشان، دست به بازداشت معتادان و خریداران می‌زند که حرکتی بی‌معنا است.
دیدگاه مواجهه جامعه‌شناسی در مورد پدیده حاشیه‌نشینی
گرچه از لحاظ جامعه‌شناسی اولین مواجهه جامعه‌شناسان با پدیده شهر و حاشیه‌نشینی به مکتب شیکاگو در آمریکا بر می‌گردد، اما بر اساس مطالعات، شهر کوفه از بدو احداث آن توسط خلفای سه‌گانه و همچنین نوع سبک زندگی و رفتاری آن‌ها را می‌توان اولین مواجهه جامعه شهرنشین با پدیده حاشیه‌نشینی و مشکلات پیرامون آن دانست. «عمر ابن خطاب» با احداث شهر کوفه و با پاکسازی مکه و مدینه و همچنین خالص نگه داشتن شهرهای مذکور از غیر عرب، اقدام به تاسیس شهر کوفه نمود.
مردمانی که با وجود مسلمان بودن و حضور سرداران نظامی هیچ‌گاه نتوانست در طول تاریخ اسلام نقش صحیحی ایفا کنند. کوچ اجباری توسط سلاطین و حاکمان در طول تاریخ نتوانسته کارکرد صحیحی داشته باشد.
در مورد کوی مفتح نیز باید به فرهنگ سنتی کاشان اشاره کرد. گرچه از سابقه تشکیل چنین محله‌ای اطلاعات دقیقی در دست نیست.
برخی آن‌ها را مهاجرین جنوب کشور می‌دانند و برخی مهاجرین کوچ داده شدۀ شیراز و اقوام لر که طی سال‌های متوالی جای خود را به جمعیت سرریز دیگر شهرستان‌ها داده‌اند. هنجارشکنی و برهم زدن نظم و انضباط اجتماعی وجه مشترک همه این افراد می‌باشد که به تدریج آن را به دیگر نقاط شهر کاشان تسری می‌دهند.
از سوی دیگر، باید اذعان کرد، قرار گرفتن کاشان در ردیف 8 استان صنعتی ایران و به موازات آن وجود اشتغال و فرصت‌های شغلی متعدد، جاذبه مهاجرت برای جویندگان کار و مهاجرت به این شهرستان را بیشتر کرده است. لذا فرد وقتی نتواند کسب‌وکار مناسبی برای خود دست‌وپا کند با حضور در این منطقه، جذب خرده گروه بزهکار می‌شود.
شواهد ناظر بر آن است مردمان منطقه به دلیل ذوب نشدن و نپذیرفتن فرهنگ غالب کاشان و روی گرداندن مردم شهرستان از اهالی این منطقه به عنوان ناخودی و منزوی شدن، عرصه را برای انجام فعالیت‌های هنجارشکن مفید می‌دانند.
در زمینه مواجهه مسئولین شهرستان با چالش مذکور، طرح‌های متعددی توسط مسئولین شهرستان صورت گرفته است که همگی برگرفته از طرح‌های شکست‌خورده شهرهایی با وضعیت مشابه می‌باشد. لذا زمانی که مسئولین دسترسی به اطلاعات را مسدود نمایند و دانش‌آموختگان جامعه‌شناسی محدود شوند، نباید شاهد نتیجه مفیدی بود.
نبود مراکز فرهنگی از قبیل مساجد و هیئات مذهبی، فرهنگسرا، پارک و همچنین آموزشگاه‌های هنری افراد به جای درگیر شدن در فعالیت‌های اجتماعی روی به سمت خرده فرهنگ بزهکاری آورده و با عملکرد ناقص ماموران امنیتی و شهری عرصه برای جولان چنین خرده فرهنگ‌هایی فراهم می‌شود.
در پایان باید گفت که تنها با راهکارهای کلیشه‌ای و اتکا به نیروهای قهری و دوری کردن از فعالیت‌های فرهنگی نمی‌توان مسئله اجتماعی بزرگی همچون کوی مفتح را درمان کرد. این معضل در حال تسری به دیگر نقاط کاشان همچون مسکن مهر و خیابان نظنز نیز می‌باشد. معضلی که همه نشأت گرفته از فرهنگ سنتی کاشان و بی‌توجهی مسئولان به پدیده مهاجرت در کاشان و توزیع ناعادلانه درآمد و خدمات شهری در شهر کاشان می‌باشد. البته چالش موجود در این منطقه و حتی مناطق دیگر چند بعدی است و تحلیل ارائه شده توسط نگارنده، ناظر بر بخشی از واقعیت‌های موجود شهرستان کاشان است که البته می‌تواند شروع اصلاحات در زمینه سیاست‌گذاری اجتماعی با محوریت عدالت و عقلانیت در شهرستان کاشان باشد.
* این مطلب در هفته نامه مردم سیلک شماره 86 (30 مرداد 1401) منتشر شده است.