برهان‌های برهنه رضا براهنی

عبدالرضا مدرس زاده*

درگذشت دکتر رضا براهنی در غربت غرب و در روزهای نوروز؛ اگر نه شگفت‌انگیز اما کاملا غیرمنتظره بازتاب یافت.

کوتاه‌ترین سخن جدی درباره او این است که براهنی -هرچه بود- قابل انکار نیست و اتفاقا می‌توان جمله‌ای که درباره بسیار کسان کاربرد دارد در باره او هم گفت که براهنی آن چیزی نیست که طرفداران و مخالفانش می‌گویند.

در این ساعات پس از اعلام درگذشت استاد براهنی، هر کدام از نویسندگان درباره او، او را با یکی از آثارش چون طلا در مس و تاریخ مذکر و... برجسته نامیدند. اما راست این است که براهنی در هر کدام از این آثار، یک جنبه از شخصیت خود را به نمود رسانیده‌است.

به همان اندازه که جلای‌وطن برای براهنی به نوشیدن از آبشخور‌های فکری و فرهنگی فرنگ منجر بود، کار او را در باب واکنش‌های بعضا سیاسی با دشواری روبه‌رو می‌کرد به گونه‌ای که دفاع سرسختانه او از استقلال ترک‌ها و برجسته‌‌کردن زبان ترکی در مناسبات سیاسی و فرهنگی ایران پس از انقلاب‌اسلامی و از تهران به عنوان بزرگ‌ترین پایتخت ترک‌زبان دنیا نام‌بردن کار و بار علمی او را از امثال یار‌شاطر جدا می‌ساخت و تردیدهایی را به صداقت و انصاف علمی استاد وارد می‌کرد.

بی‌پروایی و جسارت منتقد ادبی؛ البته پیش‌شرطی خوب برای ورود به تحلیل‌های برپایه دانش هست اما نه تا آن اندازه که کار به گونه‌ای جلوه کند که بوی هتک و فتک از آن مایه اشمیزاز دوستداران صاحب اثر ادبی شود. با این‌وجود‌؛ برخی مخالفان او آن اندازه نجابت به‌خرج دادند که طلا در مس را با طعنه مس در طلا ننامند و بر برهان‌های برهنه او در باب کسانی چون سپهری و توللی و... مدارا و اغماض بپوشانند.

هرچند اقامت چنین استادی در فرنگ شایان مخالفت نیست اما این که از چنین استادی نتوان در ارتباطات رسمی محافل علمی و دانشگاهی کشور در این دهه‌های نزدیک به ما که اتفاقا نیمه دوم عمر استاد را هم تشکیل می‌داد، استفاده کرد و نسل جدید ادیبان و منتفدان ادبی داخل کشور از او و همانندانش هیچ درک محضر و منظر ندارند، از گونه‌ای گسست علمی حکایت دارد که بایست آن را به پای عوارض دورافتادن چنین استادان از زادبوم خویش گذاشت وگرنه روشن است که اگر چنین استادی جریان‌های ادبی وطن خویش را از نزدیک رصد‌می‌کرد، آن اندازه انس و الفت میان منتقد ادبی و صاحب‌اثر و دوستداران آثار ادبی پدید می‌آمد که خروجی کار را بهتر و پربارتر نشان می‌داد.

هرچند شاید گفته شود اقامت ناچاری استاد در فرنگ؛ خود دست‌مایه‌ای برای نگریستن از بیرون به جریان‌های ادبی هم می‌تواند تعبیر شود.

یاد دکتر براهنی گرامی باد که با دورترین مکانت و مناسبت، بسیاری از منتقدان و حتی مخالفان خود را هم وابسته به دیدگاه‌های خود ساخت و کاری کرد که به هیچ‌روی عنوان انکار بر او روا داشته نمی‌شد.

*عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی کاشان/منبع: کانال تلگرامی نویسنده (پژواک روشنگری)