انتخابم برای چهرۀ کاشانیِ برترِ قرن، ارباب است

سیف‌الله امینیان*

در پاسخ به درخواست «مردم‌سیلک»، در مورد انتخاب یکی از میان (مرحوم ارباب تفضلی، سهراب سپهری، مشفق کاشانی، بهرام بیضایی، امیرغفور و جواد مقامی‌نژاد) به عنوان چهرۀ برتر کاشان در قرن رو به پایان، انتخاب من کسی نیست جز مرحوم ارباب تفضلی.
من یکی از افتخاراتم این است که با مرحوم تفضلی ارتباط خیلی نزدیک داشتم. ایشان یک کتاب (سرنوشت بشر) هم با امضاء به من تقدیم کردند که برایم با ارزش است. این مرد بزرگ که البته در دوره حیاتش خبری از رسانه‌های الآن نبود، خوشبختانه حتی برای کودکان دهه 60 که حالا در میان‌سالی هستند، چهره گمنامی نیست.
مرحوم ارباب «حسن تفضلی» یک کارآفرین ساده نبود. کارخانه ریسندگی از اول کارخانه ریسمان بود. پود و چله برای قالیبافی تولید می‌کرد. همان‌طور که خیلی‌ها می‌دانند ارباب تفضلی ابتدا تولیدکننده قالی و فرش بود. خود ایشان برای من تعریف کرد که در دوره رضاشاه قرار شد برای مفروش‌کردن کاخ مرمر از قالی‌های نفیس استفاده کنند. آن زمان خب کاشان، بهترین و نفیس‌ترین قالی‎های ایران را تولید می‌کرد.
رضاشاه گویا مرحوم محمدتقی مصطفوی که در دوره‌ای رئیس اداره باستان‌شناسی ایران بود را مأمور می‌کند که از کاشان یکی را بیاورند و ارباب هم به تهران و کاخ مرمر می‌رود و خودش آنجا را متر می‌کند تا قالی را ببافند. قالی‌ها که آماده می‌شود خودش به تهران و نزد رضاشاه می‌برد. او از فرش‌ها خوشش می‌آید و می‌پرسد بافندۀ این‌ها کیست؟ تفضلی خود را معرفی می‌کند و می‌گوید از کاشان آمده‌ام.
رضاشاه سپس از تفضلی می‌خواهد تا اگر تقاضایی دارد بیان کند. ارباب تفضلی نیز می‌گوید مدتی است می‌خواهیم در کاشان کارخانه‌ای بزرگ دایر کنیم؛ اما وزارت ذی‌ربط مخالفت می‌کند، اگر می‌شود دستور موافقت بدهید که شاه همان‌جا دستور همکاری وزارت مربوطه را صادر می‌کند و در همان سال (گویا 1313) کارخانه ریسندگی کاشان برپا می‌شود. کارخانه ریسندگی وقتی ایجاد شد، 5 هزار نفر در کاشان بیکار بودند که اغلب شَعرباف و اکثرشان هم از اهالی کاشان و بیدگل بودند. بیدگل مرکز شعربافی بود. این هنر-صنعت در آن دوره با زوال روبرو شده بود. همۀ آن 5 هزار نفر در کارخانه ریسندگی مشغول کار شدند و بعد هم کارخانۀ شماره 2 و 3 کاشان را از فقر و بدبختی نجات داد. در اصفهان، صنعت‌گری به نام کازرونی و در کاشان ارباب تفضلی صنعت نوین را رواج دادند؛ اما تفضلی از او جلو زد.
خاطرۀ شخصی‌ام از ارباب تفضلی بر می‌گردد به حدود سال 63 که من در آن زمان رئیس آموزش فنی‌وحرفه‌ای کاشان بودم. آن موقع، کارخانجات کاشان طبق لیست‌هایی که به اداره بیمه می‌دادند باید دو درصد هم به صندوق کارآموزی که اکنون شده سازمان فنی‌وحرفه‌ای پرداخت می‌کردند تا برای امر آموزش هزینه شود.
این قانون (پرداخت دو درصد) قبل از انقلاب برقرار بود؛ اما بعد از انقلاب گفتند چون طاغوتی است لغو شد؛ ولی در دولت مهندس موسوی قانونی آمد که از اول انقلاب کارخانجاتی که آن دو درصد را پرداخت نکرده‌اند، باید سهم خود را پرداخت کنند. حالا شما تصور کنید کارخانه ریسندگی با 5 هزار پرسنل و آن رقم بیمه‌اش، دو درصد سهمش خیلی بالا بود. به من اما قانون این اختیار را داده بود که بدهی‌های این کارخانجات را تا 15 درصد می‌توانیم معافیت بدهیم. کارخانه رسیندگی کاشان در آن موقع بعد از رسیدگی حساب‌ها، 600 میلیون تومان بدهکار بود که با معافیت 15 درصد، 90 میلیون از بدهی آن بخشیده شد. بعد از این ماجرای تخفیف، مرحوم ارباب تفضلی به من پیغام داد که مایلم شما را ببینم. بنده عرض کردم با کمال افتخار، من به حضورتان خواهم آمد. لطفا موعد آن را مشخص کنید.
یک روز عصر با هماهنگی قبلی، عازم منزل ارباب در (درب اصفهان) شدم. پس از در زدن، ارباب را دیدم که خیلی خوش‌پوش و با کت و شلوار و کراوات آمد استقبال. خاطرم هست در حیاط منزل ارباب، درخت انجیری بود. خودش رفت و بشقابی از انجیرهایی که از درخت به اصطلاح کَنده بود، آورد. از ایشان تشکر کردم. پس از مدتی، ارباب پاکتی روبرویم گذاشت. حدسم این بود داخلش مبلغی است. پاکت را باز کردم و دیدم چکی به مبلغ یک میلیون و 500 هزار تومان است.
پرسیدم این چیست؟ پاسخ دادند شما لطفی کردید و من نه از کارخانه، بلکه از مال خود لطف‌تان را جبران کردم.
گفتم نه آقا..! بر اساس قانون آن تخفیف به شما تعلق می‌گیرد. مرحوم ارباب اصرار کردند که آن چک را به عنوان عیدی بردارم. نپذیرفتم و پاسخ دادم اگر می‌خواهید عیدی بدهید اسکناسی 10 تومانی را امضا کنید و بدهید که برایم یادگاری بماند.
گفتم که مرحوم ارباب به من همیشه لطف داشتند. نمونه دیگرش در مورد کلاس‌های هر سه ماه یک‌بار آموزشی کارخانه ریسندگی برای کارگرانش بود که بنده یک‌بار پس از پایان یکی از دوره‌ها، نامه‌ای به مرحوم ارباب نوشتم و تقاضا کردم اگر می‌شود نفرات ممتاز دوره را با اهدای پتو تشویق کنید.
پس از این تقاضا یکی از معاونان کارخانه با من تماس گرفت و با شوخی گفت چه کرده‌اید که ارباب این‌قدر به شما عنایت دارد؟! پرسیدم داستان چیست؟ پاسخ داد ارباب دستور داده زین پس خود آقای امینیان با اختیار به حسابداری نامه بنویسد و پاداش و هدیه نفرات ممتاز دوره را طلب کند.

*مدیرکل پیشین میراث فرهنگی استان اصفهان