بلاتکلیف بین آسمان و زمین؛ حکایت بقعۀ در حال تخریبِ باباافضل مرقی

مهدی وطن‌خواه برزکی/ ساختمان‌های اطراف بقعه باباافضل مرقی در حال تخریب است. بنای بقعه نیز حال و روز خوبی ندارد. فضای محیط اطراف بیشتر جلوه‌گر یک گورستان است تا مقبره یک شاعر و عارفِ قرن هفتمی، کسی که خواجه نصیرالدین طوسی در آثار خود درباره او سخنانی آورده است و پس از آوردن نام او عبارت رحمت الله را به کار برده است. فیلسوفی که آثارش می‌شود، سرآغاز تغییر و تحول در تاریخ فلسفه اسلامی و جریان تدریجی تلفیق فلسفه و عرفان که منجر به آثار تاریخی ملاصداری شیرازی شده است.

بنای مقبره باباافضل متعلق است به دوران مغول که در تاریخ 2 اسفند 1327 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است. بنایی که از نسل‌های گذشته برای ما به یادگار مانده است و از موقوفات به جای مانده می‌توان پی برد، گذشتگان شأن و منزلت این بزرگان را بهتر می‌دانستند تا نسل امروز.
آشفتگی و سردرگمی بین متصدیان و ذی‌نفعان و بی‌مهری فعالان فرهنگ و هنر به مشاهیر و آثار تاریخی، خطر از بین رفتن دائمی میراث فرهنگی را افزایش داده است. توجه به مشاهیر و ابنیه تاریخی یعنی توجه به هویت و فرهنگ یک جامعه. به واسطه همین اهمیت بنیادین جوامع مختلف سعی در حفظ، شناخت و شناساندن میراث فرهنگی خود دارند. مقبره باباافضل مرقی از این قاعده مستثنی نبوده و نیازمند عزم عمومی برای احیای بنای بقعه این عالم بزرگ می‌باشد.
با توجه به موقوفی بودن بقعه و زمین‌های اطراف آن، این بنا در تملک اداره اوقاف می‌باشد و میراث فرهنگی به جز برخی حمایت‌های مادی تنها به وظیفه نظارتی خود اکتفا می‌کند. این اختلاف و آشفتگی بین دو اداره ثمره‌ای جز تخریب و نابودی بقعه نداشته است. هر کدام، دیگری را متهم می‌کند و کمبود اعتبار را بهانه و دست‌مایه اهمال‌کاری خود قرار داده‌اند.

احسان منصوری‌نیک، عضو شواری اسلامی روستای مرق:
ریشه اوضاع نابسامان بقعه را باید در اختلاف بین اوقاف و میراث فرهنگی جستجو کرد. به اعتقاد من با بودجه‌های قطره‌چکانی و فروش قبر نمی‌توان حتی هزینه‌های جاری بقعه را تأمین کرد. لذا موضوع را طی سال‌های گذشته از طریق مسئولین شهرستان پیگیری کردیم و با حضور مسئولان میراث فرهنگی و اوقاف جلسه‌ای در فرمانداری برگزار شد که طی آن مرتضایی فرماندار سابق، مأموریتی برای هر یک از اداره‌های مذکور تعیین نمود، ولی تاکنون اقدامی صورت نگرفته است.
زارعی فرماندار جدید همچون اسلاف خود نیز طی روزهای گذشته بازدیدی داشته است و قول‌هایی داده است. بی‌انصافی است تمام مشکلات را به گردن دولت و اوقاف بیاندازیم؛ بلکه اهمال‌کاری شورای مرق در گذشته و چه در حال بی‌تأثیر نبوده است. چرا که در دورانی که کشور از لحاظ بودجه و اعتبار در مضیقه نبود پیگیری‌های لازم صورت نپذیرفته است. البته ما با تدوین چشم‌انداز 5 ساله و همچنین احداث اِکو موزۀ روستای مرق با محوریت باباافضل در حال توسعه روستا و شناساندن این عالم بزرگ هستیم.

مسلم محمودزاده، رئیس اداره اوقاف شهرستان کاشان:
ساختمان‌های اطراف مقبره در حال تخریب است و احتمال هرگونه حادثه وجود دارد. طی جلسه با حضور فرماندار سابق و رئیس اداره میراث فرهنگی کاشان مقرر شد، تا در اسرع وقت تصمیم اداره میراث مبنی بر تخریب و یا مرمت اعلام شود؛ اما با گذشت یک سال هنوز منتظر نظر کارشناسی میراث هستیم. اگرچه شواهدی مبنی بر اهمیت تاریخی این ساختمان وجود ندارد و مصالح و معماری آن بسیار ساده است؛ ولی ما به نظر کارشناسی میراث فرهنگی احترام گذاشته و منتظر پاسخ آن‌ها می‌مانیم.
طرح جامع بقعه باباافضل تهیه و مورد تأیید میراث فرهنگی قرار گرفته است. زمین‌های اطراف بقعه تحت تملک اوقاف که طی سالیان گذشته در اجاره مردم بود آزاد شده است، تا در اجرای طرح معارضی وجود نداشته باشد. از طرفی دیگر، تغییراتی در هیئت امنای بقعه باباافضل صورت گرفته تا روند کار پیشرفت بهتری داشته باشد.
به نظر ما، دفن اموات در محوطه اطراف مقبره کار پسندیده‌ای نیست؛ لذا با فرهنگ‌سازی مناسب و جانمایی مکانی جدید برای دفن اموات، لازم است از دفن اموات در محوطه مقبره باباافضل ممانعت به عمل آید، تا از فضای قبرستان به فضایی فرهنگی و تاریخی تبدیل شود که در مورد این موضوع گفتگویی با دهیار مرق داشته‌ایم.
احیای بنای مقبره و فضای اطراف آن نیازمند اعتبارت مالی زیادی می‌باشد و منابع مالی اوقاف پاسخگوی طرح نیست؛ لذا هرگونه اقدامی نیازمند کمک‌های دولتی و خیرین می‌باشد. طی سال‌های گذشته اقداماتی صورت گرفته از جمله: مرمت سقف بقعه و کف‌پوش محوطه که البته با آزمایش‌های به عمل آمده نوع مصالح مورد تأیید میراث فرهنگی متناسب با اقلیم سرد روستای مرق نبود، که این مشکل در کار ما اخلال ایجاد کرد.
حمیدرضا زیارتی، کارشناس اداره میراث فرهنگی:
هرگونه مرمت و یا تخریب بنای بقعه باباافضل مرقی و حریم آن با توجه به تاریخی بودن آن ملزم به رعایت قوانین و نظر کارشناسی میراث فرهنگی می‌باشد و دیگران باید به آن احترام بگذارند. اداره میراث فرهنگی طی سال‌های گذشته همکاری‌هایی جهت مرمت بقعه با هیئت امنا داشته است، که به طور مثال می‌توان به ترمیم پشت‌بام و سنگ‌فرش محوطه اشاره کرد؛ ولی برای داشتن مجموعه‌ای در شأن و منزلت باباافضل نیازمند بودجه میلیاردی هستیم، که اداره میراث فرهنگی توان پرداخت آن را ندارد. چرا که شهرستان به اندازه 20 استان دارای آثار تاریخی می‌باشد، ولی بودجه آن بسیار کم و قطره‌چکانی است. لذا باید با یک نگاه عمومی به مسئله نگریست و از خیرین و ذی‌نفعان کمک گرفت. اداره اوقاف براساس طرح ساماندهی طرحی در حد و اندازه فضاسازی و فضای سبز داشته است که تخریب اتاق‌های اطراف که دیگر امکان مرمت آن وجود ندارد نیز شامل می‌شود.
با پیگیری‌های به عمل آمده توسط میرث فرهنگی کاشان و اقناع مسئولین استانی، مقرر شد اتاق‌ها تخریب و براساس ابعاد و معماری قدیم اما با مصالح جدید بازسازی شود. حال اگر اقدامی صورت نگرفته است این مسئولین اوقاف هستند که باید پاسخگو باشند.
مالکیت اماکن موقوفه به عهده اداره اوقاف است؛ ولی هرگونه دخل و تصرف مشروط به نظر کارشناسی میراث فرهنگی می‌باشد. باید توجه داشت اگر درآمدی از بقعه باباافضل مرقی چه از طریق وقفیات و چه در قالب گرشگری حاصل شود، اداره اوقاف منتفع می‌شود.

چاره کار کجاست؟
نشستن و دست روی دست گذاشتن کنش‌گران اجتماعی و فعالان فرهنگی هیچ ثمره‌ای نخواهد داشت. با کمی همت و تلاش می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و صنعتی منطقه، همچون کارخانه سیمان کویر کاشان که در مجاورت روستای باباافضل احداث گردیده و برای این منطقه مشکلات زیست‌محیطی ایجاد نموده است، در قالب مسئولیت اجتماعی این صنایع بزرگ، جهت تأمین منابع مالی مورد نیاز اقدام نمود.