روایتی از تاریخ شفاهی ایران؛ ساربانو، راهزنی که امنیه شد

در شماره قبل خواندیم که مهندس سیامک غفاری از نوادگان کمال الملک اکنون در سن ۹۱ سالگی ما را به خوانِ خاطرات خویش دعوت می نماید. اکنون گوشه‌ای دیگر از این خاطرات را که تاریخ شفاهی ایران می باشد، از زبان این شاهد عینی می شنویم:
سال  ۱۳۱۴ بود که پدرم حکم ماموریت فرماندهی امنیه لرستان را گرفت و به خرم‌آباد رفتیم. در خرم‌آباد خانه بزرگی داشتیم با اتاق های زیاد. در تعدادی از این اتاق ها خمره های بسیار بزرگی بود که در این آن مواد غذایی مورد نیاز سال مثل گندم، جو، آرد، روغن و برنج نگهداری می‌شد. 
ولی مسئله جالب توجهی که این اتاق ها داشتند، وجود تعداد زیادی مار در آنها بود. این مارها در این اتاق ها زندگی می کردند و خیلی راحت هم از اتاق ها خارج شده و درون محوطه خانه آزادانه می چرخیدند. 
روزی مرحوم مادرم در محوطه خانه روی لبه حوض نشسته و به تعداد زیادی مرغ و خروسی که در محوطه می چرخیدند، دانه می‌داد. ناگهان فریادی کشید و از جایش بلند شد و دامن خود را تکان داد. یک مرتبه، یک مار خاکستری رنگ از زیر دامنش بر زمین افتاد. 
مادرم فریادی کشید و از هوش رفت. سرایدار خانه به پدرم گفت: جناب سرهنگ! ناراحت نباشید. این مارها همه خانگی و بی آزار هستند.
بلافاصله دو سه تا از مارها را گرفت و روی زانویش مشغول نوازش آن ها شد و شروع به بازی کردن با آنها کرد. بعد هم یکی دو تا از آن ها را روی دامن مادرم گذاشت.  
مادرم هم دیگر با این مارها مانوس شده و هر روز کنار لبه حوض نشسته و با آنها مشغول بازی می شد. در خرم‌آباد زنی بود به نام ساربانو. این زن ۱۰۰ نفر لر راهزن را در تحت فرمان خویش داشت که همگی آن ها مسلح و در استان لرستان راهزنی می‌کردند. رضاشاه یک سرتیپی که اکنون نامش را به خاطر ندارم را مامور دستگیری ساربانو می کند. 
آن سرتیب با رفتن به لرستان و دستگیر کردن راهزنان چنان جنایتی می‌کند که روی بشر شرمنده می‌شود. می‌گویند او با دستگیر کردن این راهزنان آن ها را در میان دیوار گذاشته و زنده زنده رویشان را با آجر دیوار می کشد. 
با این جنایت چنان آشوبی در لرستان به پا می شود که وضع بسیار وخیم تری در آن استان به وجود می‌آید. 
رضاشاه هم بلافاصله او را احضار و مدت ها او را از کار بیکار و منتظر خدمت می کند و به جایش پدرم را مامور لرستان و آرامش آنجا می کند. در هر حال پس از دستگیری ساربانو، رضاشاه دستور اعدام او را می‌دهد. 
روزی که ساربانو باید اعدام می شد، پدرم او را با آن قامت بلند و رشید می بیند. به او می گوید تو با این اندام رشید و شجاعت بی‌نظیری که داری، چرا باید به راهزنی و آدم‌کشی دست بزنی؟ و اینگونه این شجاعت خداوندی را در این راه صرف کنی؟
ساربانو در جواب پدرم می گوید: سرهنگ! شنیده‌ام که تو در زیر این لباس خشن، قلب رئوف و مهربانی داری. من در حدود ۱۰۰ خانوار مستمند و شریف و ضمناً قدرتمند نان خور دارم و زندگی آن ها را اداره می کنم. 
پس باید راهی برای اداره کردن آن ها داشته باشم. کسی به من کمک نمی کند. خود من هم ارث پدری ندارم که این کار را بکنم. در این صورت مجبورم با راهزنی، آنها را اداره کنم. اگر کسان خیری بودند که این بدبخت ها را می‌توانستند تامین کنند، من خودم خدمت او را می کردم.
پدرم به او می گوید: ساربانو! آیا تو حاضری با این ۱۰۰ نفر تفنگ‌دار به جای راهزنی و دزدی از این لباس در آمده و خدمت خدا و قانون را بکنی؟ ساربانو می‌گوید: به خدای نادیده اگر این کار پیدا می‌شد و من می‌توانستم قانونی این عده را نان بدهم و زندگانی آن ها را اداره کنم قسم می خورم راهم را عوض می کردم.
پدرم جریان را به شاه می گوید و اجازه می خواهد که فکری را که در مخیله اش هست، انجام دهد. شاه هم موافقت می‌کند. آنگاه پدرم دستور می دهد، بلافاصله صد دست لباس امنیه دوخته و تن آن ها کنند و به ساربانو هم یک درجه ستوان دومی داده تا وارد خدمت دولت شود. این افسر تازه امنیه، چنان آرامش و امنیتی در لرستان برپا می کند که مورد اعجاب و حیرت همگان قرار می گیرد.