از پسر دیپلماتِ نصرالاَطبای کاشی تا پدر تئاتر ایران

بنیانگذار کاشانی الاصلِ تئاتر نوین ایران در میان نامداران برخاسته از خاک این دیار، جایگاه و شخصیتی چند وجهی دارد. متوفای 26 بهمن 1340 از یک سو نویسنده و مترجم است و از سوی دیگر یک دولتمرد و دیپلمات و صدالبته نمایشنامه نویس و این آخری به مرحوم (سید علی نصر) اعتباری خاص داده است.
سید علی نصر متولد ۱۲۷ تهران از بنیانگذاران هنر نمایش در ایران و «پدر تئاتر ایران» نام گرفته و بنیانگذار نخستین هنرستان هنرپیشگی در ایران است. پدرش نصرالاطباء کاشانی از سادات کاشان بود. تحصیلات خود را در مدارس شرف، علمیه و آلیانس به پایان رساند و بعد در همان مدارس آلیانس، نظام، سیاسی، اسلام و اقدسیه زبان فرانسه و ریاضیات درس می‌داد تا اینکه در وزارت مالیه استخدام شد و نزدیک به بیست سال در این وزارتخانه کار کرد.
در این وزارت‌خانه به سمت‌های پیشكار مالیه اصفهان، رئیس مالیه خراسان، ریاست كل خالصه‌جات (املاک زراعی دولتی)، ریاست اداره انحصار تریاك و ریاست اداره برق تهران رسید تا اینکه در سال ۱۳۱۵ حاکم مازندران شد.
نهم بهمن ۱۳۱۷ علی منصور وزیر پیشه و هنر (صنایع و معادن) نصر را به عنوان معاون خود به مجلس معرفی کرد. سال بعد که منصور به نخست وزیری رسید، کفالت (سرپرستی) وزارت پیشه و هنر با نصر شد. پس از شهریور ۱۳۲۰ مدتی معاونت وزارت کشور را عهده‌دار شد و سپس به عنوان وزیر مختار به چین رفت.  سال ۱۳۲۵ در دولت احمد قوام وزیر پست و تلگراف بود اما دوران وزارتش طولانی نشد و پس از استقلال پاکستان در سال ۱۳۲۶ سفیر کبیر ایران در پاکستان شد.
سید علی نصر در آغاز مشروطیت به کار نمایش و تئاتر روی آورد و «تئاتر ملی» را تأسیس کرد. سپس برای آموختن فن تئاتر به اروپا رفت و پس از بازگشت، «کمدی ایران» را در سال ۱۳۰۴ به سبک تئاتر اروپایی به راه انداخت. او ریاست کمیسیون نمایش را در سازمان پرورش افکار (تأسیس ۱۳۱۸) برعهده داشت. نصر همچنین هنرستان هنر پیشگی را در سال ۱۳۱۸ بنا کرد و خود در آن به تدریس تاریخ هنر پرداخت و این تلاش‌های مجدانه‌ نصر سبب شد که به درستی وی را پدر تئاتر ایران لقب دهند نصر برخی از آثار خود را از مولیر اقتباس کرده‌است.
سید علی نصر ۲۶ بهمن‌ ۱۳۴۰ شمسی در تهران درگذشت و در امامزاده عبداله به خاک سپرده شد.
تالیفات، ترجمه ها و نمایشنامه های سید علی نصر
سیدعلی نصر در زمینه‌ تئاتر تالیفات بسیاری را به رشته تحریر درآورد. شمار زیادی نمایش‌نامه به وسیله او نوشته شده که نمایش‌نامه‌ سیروس و اشتباه لُپّی، زن بی‌وفا، تا این‌جوریم همین‌جوره، قمارخانه، طلب‌کار و بده‌کار، سیه‌روزان، یتیم، عجب پوکری، گلناز و نوروز، کوچولو موچولو و ... از نمایش‌نامه‌های او به شمار می رود.
از ترجمه‌های او می‌توان به تاریخ یونان، انقلاب فرانسه، عوام‌فریب سالوس و سه عروسی در یک شبو ... اشاره کرد. نمایش‌نامه‌های علی نصر موضوعات و مضامین اجتماعی داشت. سید علی نصر در ۱۲۹۶ خورشیدی شرکت کمدی ایران را تشکیل داد. پس از این در ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ خورشیدی با تلاش وی، تئاتر نصر در بخشی از ساختمان ِگراند هتل در خیابان لاله‌زار ِ تهران ساخته می‌شود. بعدها تاسیس سالن‌هایی چون تئاتر پارس، تئاتر ایران، مادم بری، تماشاخانه‌ هنر و تئاتر دهقان در روندی که سید علی نصر آن را آغاز کرده بود، ادامه یافت.
از دیگر آثار نصر همچنین می‌توان علم‌الاشیاء در ۶ جلد و هنرآموز دوشیزگان در ۶ جلد، حفظ‌الصحه، فیزیک گاز، تاریخ ایران و دنیا، تاریخ عمومی و تاریخ مختصر ایران را نام برد.
تئاتر نصر؛ یادگار ماندگار سید علی نصر
تئاتر نصر یکی از نخستین سالن‌های تئاتر ایران و مربوط به اواخر دوره قاجار محسوب می شود که در تهران، خیابان لاله زار، روبروی کوچه بوشهری واقع شده‌است. این اثر در هفتم مهر ۱۳۸۱ خورشیدی با شماره ثبت ۶۵۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. سیدعلی نصر ریاست این تماشاخانه را به عهده داشت اما پس از آن که مسؤولیت سفیر ایران در چین به او پیشنهاد شد به دلیل فعالیت‌های سیاسی تصمیم گرفت تا مدیریت تماشاخانه را به احمد دهقان بسپارد و او مدیر داخلی تئاتر شد. در این زمان بر روی تماشاخانه نصر، نام تئاتر تهران را نهادند. در واقع از حدود یک سال بعد، احمد دهقان مدیریت این تماشاخانه را به عهده گرفت.
تماشاخانه دایمی تهران تا ۱۳۲۹ خورشیدی پا برجا بود. ۱۳۳۷ خورشیدی و پس از آن چندین بار دچار آتش سوزی شد اما پس از تعمیر در ۱۳۴۱ خورشیدی به پاس خدمات ارزنده سید علی نصر که در بهمن ۱۳۴۰ خورشیدی به دیار حق شتافته بود با عنوان تئاتر نصر بازگشایی اما به تدریج تالار دچار رکود شد.
بارها خبر تخریب کامل تئاتر نصر در رسانه‌ها به گوش رسید که موجب نگرانی بسیار اهل تئاتر و دوست‌داران هنر تئاتر شد. 
مسجدجامعی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی از ویرانی تئاتر نصر ابراز نگرانی کرده و در زمان مسوولیتش در شورای شهر خواهان ساماندهی تئاتر نصر شده بود که کماکان هنوز وضعیت مناسبی ندارد. مسجد جامعی در این باره چنین می‌گوید: این بنا - تئاتر نصر- که مالکیت آن در اختیار یک نهاد انقلابی است پس از مدتی به مرکز هنرهای نمایشی واگذار شد تا  بتوانند با سامان‌دهی فضا به انجام کارهای نمایشی در این مرکز تئاتر اقدام کنند. مدتی بعد جهاد دانشگاهی نیز خود را شریک بازسازی این مکان و انجام اقدامات هنری کرد اما متاسفانه به دلایل نامعلوم و پس از مدتی این پروژه متوقف شد و وضعیت ساختمان تئاتر نصر به حالت کنونی درآمده است. 
نخست باید همه موارد در این محدوده جمع و جور شود و یک شکل حقوقی بگیرد تا بتوان کار شروع ایجاد موزه تئاتر را در این ساختمان کلید زد. حتی می‌توان ساختمان تئاتر پارس را برای ایجاد موزه تئاتر به ساختمان تئاتر نصر متصل کرد.
مرتضی احمدی در بیان خاطره‌ای از تئاتر نصر می گوید: حدود ۱۰ سال پیش بود که می‌خواستند تئاتر نصر را دوباره بازگشایی کنند. از همه‌ بازیگران آن نسل دعوت کرده بودند. از من هم دعوت کردند. ظاهر تئاتر نصر را درست کرده بودند. نقاشی شده بود و پرده‌ها هم نونوار شده بود. در میان جمع ما تعدادی جوان هم دعوت شده بودند. از تلویزیون هم برای فیلمبرداری آمده بودند. من نشسته بودم که دیدم خانم ایران دفتری از در وارد شد. به استقبال او رفتم. پرسیدم الآن چه احساسی داری؟ گفت: دارم جوانی‌ام را لای آجرهای اینجا می‌بینم. زمانی که خواست به روی صحنه برود، تعدادی کمک کردند و او را با صندلی‌اش روی سن بردند، من نتوانستم جلوی بغضم را بگیرم و زدم زیر گریه. همه‌ جمعیت شروع کردند به گریه کردن. این خاطره برای من، هم بسیار تلخ و منقلب کننده است و هم به یاد ماندنی. 
همه با دیدن خانم دفتری گریه می‌کردیم و یاد آن زمانی افتادیم که خانم دفتری چه بازیگر توانمندی بود. خانم ایران دفتری یک کتاب تئاتر این جامعه بود.