به یاد رضا ورزنده؛ سنتورنوازِ بی مثال..

پدربزرگ نوار کاست را توی ضبط گذاشت و دکمۀ پخش را فشار داد. عاشق موسیقی ایرانی بود و طرفدار پر و پا قرص برنامۀ گلها. با صدای موسیقی سرش را تکانی داد و زیر لب گفت: «هیچ کسی نمی‌تونه مثل ورزنده صدای سنتورو دربیاره». آن زمان نوجوان بودم و این حرف را گذاشتم پای نوستالژی‌گرایی و علاقه به بهتر دانستن هر آنچه که متعلق به قدیم است. با خودم گفتم مگر می‌شود در بین این همه استاد موسیقی و سنتور که بلاشک با گذشت زمان حرفه‌ای‌تر هم شده‌اند، یک نفر نباشد که بهتر از ورزنده سنتور بنوازد؟ مدت‌ها طول کشید تا به درستی‌ حرف پدربزرگ و چرایی آن پی ببرم.
***
(غلامرضا مرشد ورزنده) معروف به رضا ورزنده سال ۱۳۰۵ در کاشان متولد شد. پدرش مرشد مانده‌علی، مرشد معروف زورخانه‌های کاشان بود که علاوه بر ضرب زورخانه سنتور هم می‌نواخت. غلامرضا، پسر کوچک خانواده، در کنار پدر و با سازی که او برایش ساخته بود نوازندگی را شروع کرد و به دلیل علاقۀ فراوانش به ساز به صورت خودآموز و با شنیدن ساز حبیب سماعی که آن روزها از رادیو پخش می‌شد، روز به روز مهارت خود را پرورش داد. 
ورزنده جوان بود که حسین قوامی یا فاخته، خوانندۀ (تو ای پری کجایی) و جوانی، به عنوان رییس ادارۀ نظام وظیفۀ عمومی در کاشان مامور به خدمت شد.قوامی در بدو ورود به کاشان سراغ نوازنده‌ای را گرفت تا در جلسات شخصی، وقتی که او می‌خواند ساز بزند و همراهی‌اش کند. به او گفتند در کاشان مرشدی است که ساز می‌زند و پسری دارد که حتی از خودش هم بهتر می‌نوازد. قوامی شبی رضا را به نزد خود خواند و بعد از شنیدن ساز زدن او از استعداد پسر مرشد تعجب و از او دعوت به همکاری کرد. سال ۱۳۲۴ و با تمام شدن ماموریت قوامی در کاشان، او از رضا دعوت کرد تا همراهش به تهران برود تا او را به حبیب سماعی معرفی کند اما رضا مراقبت از والدین را بهانه کرد و از رفتن با او امتناع نمود. 
پس از چند سال رضا، خود به تهران و به سراغ حسین قوامی رفت. تا آن زمان حبیب سماعی دیگر از دنیا رفته بود اما قوامی ورزنده را به رادیو معرفی کرد و مهارت رضا باعث شد تا به سرعت در کارش شناخته شود و گل کند.
ورزنده در رادیو، در برنامه‌های مختلفی چون گل‌های رنگارنگ، گل‌های جاویدان، یک شاخه گل، برگ سبز، تکنوازان و ... حضور یافت و به اجرای هنرش پرداخت. در همین روزها بود که یک روز حاج حسین لیره-یکی از تجار بازار کاشان-مهمانی‌ای ترتیب داد و رضا و برادرش عباس را برای نوازندگی به این میهمانی فراخواند.
رضای جوان در این میهمانی چشمش به جمال دختر آقای لیره افتاد و یک دل نه، صد دل عاشق شد و بعد از چندی عذرا را از پدر خواستگاری کرد. حاج‌حسین ابتدا با این وصلت مخالفت کرد چرا که معتقد بود رضا ورزنده مطرب است و در شان او و خانواده‌اش نیست اما با پافشاری‌های دخترش عذرا که او نیز عاشق و دلباختۀ رضا شده بود، سرانجام به این وصلت رضایت داد.
چندی بعد نیز برادر رضا یعنی عباس، با خواهر عذرا ازدواج کرد و به این ترتیب دو برادر با یک‌دیگر باجناق شدند. رضا از همسرش صاحب یک دختر و یک پسر شد. دختر او ربابه در حال حاضر تنها بازماندۀ اوست که در تهران سکونت دارد.
سنتور ورزنده با سنتورهای دیگر تفاوت داشت و از آنها بزرگتر بود و به جای ۹ خرک، ۱۱ خرک داشت. این سنتور را خود ورزنده و بر اساس آموزه‌های پدرش ساخته بود.
نکتۀ دیگری که سنتورنوازی ورزنده را از دیگران متمایز می‌کرد استفاده از مضراب‌های قاشقی بود. معمولا سنتورنوازان برای کنترل بهتر مضراب‌ها گیره‌ای برای انگشت در آنها تعبیه می‌کنند اما ورزنده، مستقیم خود مضراب را می‌گرفت. این مسئله باعث می‌شد تا احتمال افتادن مضراب از دست در سرعت‌های بالا بیشتر باشد اما در عین حال این امکان را هم فراهم می‌آورد که ورزنده با سرعت بسیار بالا و به اصطلاح خودش رگباری مضراب بزند. از تکنیک‌های دیگر او انداختن حوله روی ساز و تولید صدایی گرفته و بم از ساز به این طریق بوده است. علاوه ‌بر این ورزنده قادر بوده است که کوک ساز سنتور را در حین نوازندگی تغییر بدهد؛ کاری که از عهدۀ دیگر نوازندگان خارج بوده است. کوک کردن ساز سنتور در شرایط عادی نیز دشوار است و به مهارتی بالا نیاز دارد.
با همۀ این‌ها ورزنده سواد آکادمیک موسیقی نداشت و نت نمی‌دانست و از همین رو در اجراهای ارکسترال حضور نداشت. در واقع تنها استاد او در طول زندگی پدرش بود و باقی پیشرفت‌ها و دست‌آوردهای او در نوازندگی سنتور حاصل تلاش و نبوغ شخصی خود اوست. او شاگردانی انگشت‌شمار هم آموزش داد که هیچ‌کدام‌شان موسیقی را به عنوان حرفه دنبال نکردند.
***
دوم بهمن‌ماه سال ۵۵ رضا ورزنده در حالی که در یک مهمانی مشغول آماده کردن سازش برای نوازندگی بود، دچار سکتۀ قلبی شد و روی سنتور افتاد و در حالی که تنها 50 سال داشت، جهان را ترک کرد و بعد از او دیگر هیچ‌کس نتوانست صدای ساز سنتور را مثل او دربیاورد.