درباره‌ی بازارچه‌ی محتشم؛ سرمایه یِ بر باد رفته

داستان بازارچه‌ی محتشم در خیابانی به همین نام نیز گویا به سرنوشت برخی مدل های شبیه این مجتمع در بازار کاشان تبدیل شده.
سوت و کور و راکد در عین مجلل بودن. مجتمع هایی که در داخل یا جوار بازار احداث شده اند، اما کمتر رونقی در آنها قابل مشاهده است. نمونه اش چندین پاساژِ کم هیاهو در دلِ بازار کاشان با عمری بین 40 تا 45 سال و با کاسبانی در سنین میانسال و بالاتر. 
صبح یک روز میانه دی‌ماه، به بازارچه محتشم سری می زنم تا ببینم حال و روز کسب وکارها در این مجتمع تجاری که با یک مسیر هوایی-گویا به دلیل نگهداشت یک آب انبار تاریخی- به دو قسمت و با هم مرتبط شده، چگونه است. 
قدم اول طی کردن دو طبقه و همه راهروها و گذشتن از کنار همه مغازه های این مجتمع است. مساحت مغازه ها متفاوت است و چیزی که در نگاه اول می بینید، عدم فعال بودن 90 درصد مغازه هایی است که تنها به سیستم برق- و شاید تلفن- مجهزند.
دسترسی به این مجتمع از دو طریق میسر است. یکی همان درِ اصلی که در خیابان محتشم و کنار ورودی بازار درب زنجیر واقع شده و دیگری در کنار مسجد و مدرسه تاریخی سلطانی (امام) و البته چندان عجیب نیست که یکی دو مغازه فعال در این بازارچه، ابتدای همین ورودی ها به کسب رزق و روزی مشغول اند.
فروشنده‌ی خانم یکی از مغازه های بزرگ بازارچه‌ی محتشم می گوید: حدود سه هفته است که فعالیت خود-عرضه البسه سنتی و صنایع دستی ویژه بانوان- را در این مغازه دایر کرده ایم. در اینستاگرام هم برای کارمان تبلیغات کرده ایم. فعلأ آمده ایم تا ببینیم چه می شود و حضور مشتری در اینجا چگونه است.
در مسیر بازدید از دو طبقه مجتمع، یکی از عوامل کنترل و نظارت بر بازارچه محتشم را پیدا می کنم. او می گوید: از حدود 100 واحد تجاری این سازه‌ی دو طبقه که 15 سال از احداث آن می گذرد، تنها 30 واحد فعال است و اکثر واحدها هم به طور کل یک یا چند مالک حقیقی دارند. 
یعنی ممکن است یکی دو نفر تملک حدود 50 واحد تجاری این بازارچه را در اختیار داشته باشند. 
این در حالی است که همه این 30 واحد نیز فعالیت مستمر ندارند، یعنی به صورت مقطعیِ نیم روز یا به شکل انبار تملک یا اجاره شده اند.
وقتی درباره مبلغ اجاره ها از او می پرسم پاسخ می دهد: خیلی زیاد نیست، مثلأ طبقه همکف با دو یا سه میلیون پیش و ماهیانه دویست الی چهارصد هزار تومان اجاره و طبقه بالا هم که دسترسی به آن بیشتر است با چهار یا پنج میلیون پیش و سیصد الی پانصد هزار تومان اجاره که در وضعیت اقتصادی امروز مبالغ بالایی محسوب نمی شود.
عصر ششم شهریور 97 در مراسمی که شهرداری و شورای شهر متولی آن بودند، فعالیت و اشتغال هنری چند مغازه در طبقه همکف این مجتمع آغاز شد.
گویا حدود 10 مغازه توسط شهرداری به فعالان هنری واگذار شد تا در این واحدها تولیدات نقاشی، طراحی، منبت، صنایع دستی و .. به مشتری عرضه شوند، اما اکنون تنها شاید پنج مغازه با همان مشاغل و یکی دو تا به شکل آتلیه و به صورت نیمه فعال در همین قسمت دایر است.
در مسیر تحقیق میدانی‌ام برای پرسش از علت رکود این بازارچه می شنوم همان چند مغازه در تابستان 97 به شکل رایگان در اختیار برخی هنرمندان قرار گرفت تا انگیزه ای باشد برای رونق اینجا، اما اتفاق باثباتی رخ نداد و سوت و کوری همچنان شاه بیت غزل بازارچه‌ای است که از جهت مصالح و معماری برایش کم نگذاشته‌اند.
اما از عمر بازارچه محتشم چه قدر می گذرد و کدام مجموعه ها متولی احداث آن بودند؟ متن حک شده بر کتیبه ی بیرونِ بازارچه از سمت خیابان محتشم به ما چنین پاسخ می دهد که این مجتمع توسط شرکت سرمایه گذاری مسکن و شهرداری در سال 84 احداث شد اما شنیده می شود از آن سال تاکنون مالکیت واحدهای تجاری این مجتمع چند بار دست به دست شده و شهرداری نیز که در احداث آن مشارکت داشته اکنون گویا بیش از هفت مغازه در اختیار ندارد.
یکی از کسبه‌ی همجوار بازارچه درباره وضعیت ملکی آن پیش از احداث می گوید: (اینجا سال‌ها قبل چند خانه مسکونی بود که شهرداری وقت آنها را تملک کرد. نمی‌دانم از اول قصدشان ایجاد مسیر دسترسی به بازار بود یا می خواستند زمینش را تبدیل به پارک و بوستان کنند اما هر چه بود میراثی که با آن همه هزینه به جا مانده، حال و روز خوبی از جهت رونق ندارد و مالکین فعلی البته در کمال آرامش روزگار می گذرانند و هیچ دغدغه ای هم برای فرسایش سرمایه شان ندارند!)
ماجرای رکود بازارچه‌ی محتشم را وقتی با یک دوست رسانه ای مطرح می کنم، نظر قابل تأملی دارد و معتقد است: (بازار کاشان از قدیم یک معبر تجاری بوده که در دو سمت آن کسب و کار رواج داشته و اگر بخواهیم استثناهایی در این بین بیابیم، تیمچه‌ی امین الدوله و بخشی را می توان مثال زد که اول چون در قلب بازار واقع شده اند و سپس سبک معماری و راسته ی یک شغل بوده اند، کسب و کار در آنها جریان داشت.)
درباره بازارچه‌ی محتشم و علت های رکود آن و البته شاید ناگفته های این مجتمع، مدیران وقت شهر و حتی اکنون را باید به پاسخ‌گویی دعوت کرد اما چندی پیش حسینعلی وکیل شهردار سال های 78 تا 82 کاشان که تجربه مدیریت میراثی نیز دارد، در گفت و گو با شهرآن پیرامون چرایی رکود این مجتمع گفته بود: (یکی از دلایل بی رونقی بازار محتشم، وارد نشدن دستگاه‌های خصوصی به این قضیه بود. یک شرکت دولتی آمد. بخش دولتی هم در هیچ یک از کارهایش موفق نیست. 
باور کنید این مجموعه را اگر یک بخش خصوصی ساخته بود، قبل از اتمام با چه قیمتی فروخته و احیا شده بود. ما بلد نیستیم. ما که در شهرداری هستیم، ما که در دولت هستیم بلد نیستیم کی و کجا بفروشیم ولی بخش خصوصی بلد است و مردم هم به آنها اعتماد می‌کنند.)
آیا به راستی بی تحرکیِ تجاری بازارچه‌ی محتشم، ضربه ای بزرگ به هویت و ساختار تجارت سنتی شهر و حاصل تجربه های شکست خورده و خاکستری مدیران وقت شهر است؟ آیا ایجاد یک پارکینگ بزرگ به جای این مجتمع با توجه به حجم زیاد کسب و کارهای مختلف در قدیمی‌ترین و پر رفت و آمد ترین خیابان شهر و البته هم‌جواری با بازار، تدبیر بهتری در اوایل دهه 80  نبود؟