در شماره پیشین بخش نخست ماحصل دیدار و گفت و گوی مفصل ما با آیت اله عباسعلی سلیمانی- امام جمعه کاشان - از نظر مخاطبان گذشت که به جهت طولانی بودن این گفتگو بخش دوم آن به این شماره موکول شد.
گفتمان شما در زمینۀ بحث مطالبه گری چیست؟ به ویژه که بحث نسل دانشجو و جوان نیز مطرح است. دانشجو مطالبه گر است و بحث آزاداندیشی که مقام معظم رهبری مطرح کردند در جامعه باید نهادینه شود. نگاه شما به این قضیه چیست؟
از زمانی که ما وارد شدیم، زمان کرونا بود. چیزی به معنی تجمع و گردهمایی و پاسخ به پرسش با پروتکل های کرونایی سازگار نبود. ولی من چون سال ها در دانشگاه بودم و فراوان با دانشجویان سروکار داشتم، علاوه بر ادارۀ کلاس ها، جلسات پرسش هم با دانشجویان داشتم. برای انجام این کار اگر شرایط فراهم باشد با آغوش باز استقبال می کنم. همین اسرائیلی که ما این همه به آن بد و بیراه می گوئیم، وزیر دفاعش به دبیرستان ها می رود و شرایط کشورش را با بچه های دبیرستانی در میان می گذارد. بدین شکل یک ملت انگشت شمار در برابر یک قدرت اسلامی است که مقاومت می کند. همه اش با زور سرنیزه نیست. همراه کردن مردم با خودشان است. اگر این جلسات پاسخ به پرسش و توجیهی و آکادمیک و گفتمان نباشد، آن دلبستگی و وابستگی و گره خوردگی هم وجود نخواهد داشت.
با توجه به سمت شما به عنوان نماینده رهبری مردم چه انتظاری می توانند از شما داشته باشند؟ رسانه و نسل جوان چگونه می توانند آزادانه و بدون مشکل مطالبات خود را ابراز کنند؟
ابدا در جامعه ما این مسایل مطرح نیست. مطالبه گری، آزادی و آزاداندیشی تعریف دارد. یک وقت ما می گوئیم آزادی در گفتار، آزادی در مطبوعات، آزادی در مطالبه گری. یک وقت هم می گوئیم ولنگاری در مطالبه گری. یک وقت، منظور این است که من حلقه اتصال شوم یعنی بیایند از من مطالبه کنند تا من مطالبه کنم. این، کار من نیست. یک وقت هم هست که ما مصداق مطالبه گری باشیم، یعنی بیایند از من سؤال کنند. چون بنده یک مسؤولیتی دارم. به شعاع این مسؤولیتم نسبت به مردم، مدیونم.
مردم حق دارند نسبت به مطالبات خودشان از ما سوال کنند. مثلا با بودن شما چرا فلان کنسرت برگزار شده؛ یا چرا فلان ولنگاری انجام شده؛ یا چرا فلان موضوع پیگیری نشده. اینها حق مسلم مردم است. یک وقت هم مثلا می گویند با بودن شما چرا تقسیمات کشوری انجام نشده یا چرا بودجه اضافه نشده است. اینها باید تعریف شود.
از دیگران هم همینطور است. ما از نماینده بزرگوارمان می خواهیم مطالبه کنیم. باید ببینیم حوزه مسؤولیت او چیست. عمدتا حوزۀ مسوولیتش قانون‌گذاری و نظارت بر اجرا است. اما اگر بخواهیم چیزهای دیگری مطرح کنیم، در حوزۀ او نمی گنجد. اصل مطالبه گری حق مسلم مردم است و آقا هم خیلی روی آن تکیه دارد. مردم وقتی سوال می کنند مسئولین نباید طفره بروند و باید در چارچوب مسؤولیت خودشان پاسخ‌گو باشند.
ابراز و پاسخ به مطالبه گری چگونه می تواند فرهنگ‌سازی شود؟
فرهنگ یک واژۀ عام است. از فرهنگ عموم تا فرهنگ دانشگاه، آموزش و پرورش و حوزه را شامل می شود. آنچه به شکل مستقیم مربوط به ما است، عمدتا فرهنگ حوزه است. بقیه اش، یک نوع نظارت وظیفه ماست. نه اینکه فرهنگ‌سازی دانشگاه به عهدۀ ما باشد.
فرهنگ عام را یک نفر نمی تواند شکل دهد. چون بصورت پازل است. دستگاه های مختلفی در آن نقش دارند. خوشبختانه اسم هفته نامه شما بیان‌گر یک فرهنگ مربوط به هفت هزار و اندی قبل است. همۀ این فرهنگ ها در هم تاثیرگذارند.
فرهنگ اجتماعی هم در هم‌دیگر تاثیرگذار است. یعنی نمی شود کاشان را از فرهنگ قم، یا قم را از فرهنگ کاشان، یا این دو را از فرهنگ اصفهان، یا اصفهان را از فرهنگ این جا جدا دانست. مهم این است که ما باید آفات و ضایعاتِ فرهنگ وارداتی را شناسایی و مانع نفوذ آن شویم که این مسأله تهاجم فرهنگی یا سونامی فرهنگی یا ناتوی فرهنگی که آقا یاد کرده، به شکل جمعی وظیفه ما است.
مثلا در «شورای فرهنگ عمومی» یک فرد تصمیم گیرنده نیست. انبوهی از مسؤولین هستند که در آنجا گرد هم می آیند و راجع به فرهنگ عمومی باید اظهار نظر کنند.
حضرت امام یک فرمان 10ماده ای به ائمه جمعه ابلاغ کردند. یکی از این مسائل، بحث روشنگری بود. ائمه جمعه در بحث روشنگری و جلوگیری از التهاب که در آن فرمان آمده، چطور در سخنرانی هایشان به آن می پردازند؟
روحانیون عمدتا یک حیثِ (مردمی) دارند اما ائمه جمعه، دو حیث (حکومتی و مردمی) دارند. حیث حکومتی معنایش این است که باید به نوعی در جامعه خطبه بخوانند که موجبات امید مردم از بین نرود و حکومت هم تضعیف نشود.
جمع بین دو حق صورت گیرد. از یک سو ابلاغی که دارند از بزرگترین حاکم نظام یعنی ولی فقیه است. از سوی دیگر، مسؤولیتی که دارند باید بلندگوی مردم باشند و برای بیان مطالبات مردم در برابر کارگزاران نظام تلاش کنند. پس در واقع، یک سکۀ دو رو است. یک رویش حکومتی و یک رویش مردمی است.
چطور و به چه روشی می تواند این اعتدال برقرار شود؟
هم باید مطالبات مردم به دولت‌مردان و کارگزاران منعکس شود و از حقوق شهروندی آن ها دفاع شود و هم با بیان و ادبیاتی که نظام و حکومت تضعیف نشود. ادبیاتی به کار برده شود که ته دل مردم خالی نشود. مطالباتی صورت گیرد که نظام از پسِ آن بر می آید. نه مطالبات فراقدرتی و فراتوانی نظام. روحانیتی که مسؤولیت ندارد یک جانبه حرف می زند.
اما یک روحانی که مسؤولیت دارد مجبور است هر دو بخش را در نظر گیرد. درست مثل یک پدر که هم باید بچه ها را مدیریت کند و هم نگذارد که دغدغه بیرون خانه به داخل برسد. ما در نظامی به سر می بریم که دشمن تا بناگوشِ ما حضور دارد.
نباید طوری از نظام یاد کنیم که موجبات شادی دشمن فراهم شود. مثلا بگوئیم هیچ پشتوانه ارزی در کشور نداریم و وضعیت اقتصاد ما خراب است. این برای کسی است که آن روی سکه را نمی خواهد رعایت کند. این سَمتش هم اگر بخواهیم بگوئیم مردم حق ندارند و مردم که این همه به آنها خدمت شده ناسپاسند و این هم زیبنده این مردمی نیست که همه چیزشان را در طَبَق اخلاص گذاشتند و پای کار آوردند.
باید بگوئیم مردم ذیحق و ولی نعمت اند. وظیفه نظام خدمت به این مردم است. اما مردم هم باید توجه داشته باشند که ما یک سرمایه مادی محدود داریم که باید بر کل نیاز کشور تقسیم شود. آن هم کشوری که در کمربند حوادث طبیعی و غیرطبیعی است. زمین لرزه، سیل، برف سنگین شش متری در منطقه گیلان و ریزش کوه ها و خشک‌سالی که همه این ها را باید با همین سرمایه مدیریت کنیم.
این جاست که باید تریبون، هر دو جنبه را داشته باشد. نه این سمت، ته دل مردم را خالی کند و نه آن سمت، دولت‌مردان را زیر سؤال ببرد با عنوان اینکه همه آنها نالایق و نعوذبالله خائن به نظام اند.
در زمانه ی بروز انواع ناخوشی ها از جمله جنگ اقتصادی برخی از ائمه جمعه، با مردم همزیستی می کنند. نگاه شما به این داستان چگونه است؟
هیچ امام جمعه ای تافته‌ی جدابافته نیست. بر طبق نص قرآن، مثل پیامبران که از مردم اند، امامان جمعه هم دقیقا همین اند. حالا یکی ممکن است کاری انجام دهد و در بوق و کرنا بدمد و صدها کار دیگر را به بوق و کرنا نکند. من سال 80 که به زاهدان رفتم بین مسؤولین و مردم فَنس بود.
گفتم فَنس را بردارید ولی آن را تبلیغ نکردیم چون بچگانه می دانستیم که بخواهیم برایش تبلیغ کنیم اما یک جای دیگر، تازه یک امام جمعه نصب شد و گفتند این فنس را بردارید.
بعد رسانه ای کردند که امام جمعۀ مردمی آمده است وگرنه هر امام جمعه ای که نصب می شود از خود مردم است. در همین کاشان دوتا امام جمعه بزرگوار قبل از ما بوده اند، هر دو هم از مردم بوده اند. حضرت آیت الله یثربی که هنوز مردم مزه ی برخورد اخلاقی این بزرگوار را در ذائقه‌ی خودشان دارند و همچنین حضرت آیت الله نمازی. این که یک امام جمعه ای تافتۀ‌ی جدابافته باشد و بخواهد بر مردم حکمفرمایی کند، قطعا ما چنین امام جمعه ای نداریم.
اکنون در جنگ اقتصادی، نظرتان درباره تعامل با نخبگان چیست؟ این که از قول شما نوشتند«آقای لاجوردی-موسس کارخانه حریر و مخمل-همفکر ما نیست ولی می شد از ایشان استفاده کرد» درست است؟
نگفتم که همفکر ما نیست، گفتم پیشتاز عرصه صنعت است و باید تقدیر شود چون مسلمان و شیعه و خادم مملکت بود. حتی وقتی به خارج رفتند باز هم می پرسید که وضعیت واحدها چطور است. ما عرض کردیم که خدمات مردم را باید احترام گذاشت.
خدمات، متفاوت است. یک وقت خدمات شهید بزرگوار فخری زاده یا شهید بزرگوار شهریاری است. یک وقت هم خدمات شهید حاج قاسم سلیمانی است. یک وقت هم خدمات مرحوم لاجوردی یا آقای تفضلی است. خدمات هرکس، بسته به خودش است.
پیامبر هم به خدمات حاتم طائی احترام گذاشته بود. آنقدر احترام گذاشتند که وقتی بنی تَیّم شکست خوردند اسرای آنها به مدینه آمدند. پیامبر به احترام حاتم طائی همه را آزاد کرد.
درباره بیش از 14 هزار رأس گوسفند هم که از آنجا غنیمت گرفتند، پیامبر فرمود با اینکه حقِ مسلّم مسلمانان است، ای مسلمانان اگر من پیامبر شما هستم و برای من احترام قائلید اجازه بدهید به آنها ببخشیم. خدمات علمی، سیاسی، انقلابی، نظامی و صنعتی هرکدام جای خودش را دارد.
در مبحث ساماندهی فضای مجازی، دیدگاه شما چیست؟
تعریف زیبایی که آقا در این زمینه دارد این است که اگرچه می گویئم فضای مجازی، ولی فضای مجازی به فضای واقعی و حقیقی تبدیل شده است و فضای واقعی و حقیقی الان در واقع فضای مجازی شده است. اگر ما در جامعه از فضای مجازی به معنی درست کلمه استفاده نکنیم قطعا از قافله عقبیم. منتها مشکل اکنون ما این است که ابتکار عمل در فضای مجازی به آن اندازه ای که باید در دست ما نیست و بیشتر در دست دشمن است. باید کشور ما آن چنان رشد کند که بتوانیم ابتکار عمل را در فضای مجازی به دست بگیریم. آن وقت می توانیم مدعی باشیم که پیشرفت ما در فضای مجازی پیشرفتی معمولی است.
روحانیت چه نقشی می تواند در این زمینه داشته باشد؟
روحانیت بحمدلله برای تخصص در این امر و استفاده از این ثروت بی بدیل، آموزش های بالایی دیده و اکنون نیز در فضای مجازی فعال است. مثلا بخش هایی که مربوط به امور دین است را در فضای مجازی ورود پیدا می کند اما عرض کردم متاسفانه چون امکانات فضای مجازی را دیگران در دست دارند و ما در کشور هنوز به اصطلاح به «صنعتِ بدست گیریِ ابتکار عمل» نرسیده ایم باید بیشتر در این بخش فعال شویم.