شاطری: مقبره‌ی مقبل در کاشان نیست کتاب دوستی یعنی هزینه از زندگی، برای کسب فرزانگی

بهانه‌ی گفت و گوی این شماره در محدوده‌یِ تاریخِ کاشان و مباحث تاریخ پژوهشیِ این شهر، افتتاح کتابخانه تخصصی کاشان پژوهی آیت الله امامت است که در آخرین روزهای آبان رخ داد. مدیر این کتابخانه برای بسیاری از فعالان حوزه تاریخ و فرهنگ کاشان نامی آشناست. «علی اصغر شاطری» سالیانی است که در امر تحقیق و پژوهش پیرامون دیار کهن سیلک در حال تحقیق و کند و کاو است.
ماحصل گفت و گوی خواندنی با وی در ادامه می آید.

ما را نسل معلمان دلسوز پرورش دادند
میل به کتاب و مطالعه از تحصیل در مدرسه راهنمایی ملافتح الله در من شکل گرفت. علاوه بر درونمایه نسل ما، دلسوزی های دکتر چیت سازیان که دبیر بینش و آقای جلوداریان که امور تربیتی ما زیر نظر ایشان بود در گرایش و علاقه بنده و سایر بچه ها به امور فرهنگی مانند کتابخوانی و تحقیق و مطالعه در حوزه ادبیات نقش مهمی داشت. 
نه تنها امور فرهنگی،که در بخش فعالیت‌های ورزشی نیز مدرسه ما کوشا بود و حتی به خاطر دارم از شهر قروه کردستان، تیم فوتبال دانش آموزان آن شهر به کاشان آمد و با تیم مدرسه ما مسابقه داد.
البته روی گشاده و صمیمیت برخی بزرگان ادبی شهر مثل استاد صائم که اولین دیدار من در نوجوانی با ایشان به همراه آقای جلوداریان رخ داد، سبب شد که علاقمندی من به حوزه فرهنگ افزون‌تر شود. 

از دیوان نجیب و کیهان بچه ها تا فرهنگ فارسی عمید
یکی از نخستین علت های علاقه من به کتاب و سپس بحث کاشان شناسی، کتابی بود که از طرف مدرسه بابت یک موفقیت به من هدیه شد. آن کتاب دیوان نجیب کاشانی بود که توسط مرحوم خباز کاشانی چاپ شد. آشنایی با نجیب و خباز کاشانی خیلی برای من جالب بود و همین باعث شد تا به تدریج پیگیر سرگذشت مشاهیر کاشان و بعدها آثار تاریخی این شهر شدم که تا اکنون ادامه دارد.
اولین کتابی که تهیه کردم، فرهنگ فارسی عمید بود چون وقتی شعر می خواندم و معنی یک لغت و واژه را نمی دانستم، دیدم به یک فرهنگ فارسی نیاز دارم.
عامل اصلی، تشویق و پیگیری مربیان‌مان بود که ما را مجاب می کردند تا داستان ها و کتاب های خوب بخوانیم و صد البته از خوانش آنها لذت می بردیم و استمرار آن سبب می شد تا به دنبال خرید کتاب باشیم.
آن موقع علاوه بر کتاب، کیهان بچه ها هم می خریدم و داستان های این مجله کودکانه را دنبال می کردم و این هم سبب ساز افزایش سطح مطالعه ام می شد.

علاقه به کتاب یعنی عشق و عشق یعنی دیوانگی
در بی علاقگی نسل امروز به کتاب، چند عامل دست به دست هم داده اند! خانواده، فضای مجازی و متاسفانه معلمان امروز هم عشق و علاقه ای که نسل های قبلی آنها به پرورش فکری و فرهنگی بچه ها داشتند را ندارند.
دانش آموز نسل ما عصرها هم میل و رغبت داشت تا در مدرسه فعالیت فوق برنامه داشته باشد. شاید مشکلات اقتصادی و بی حوصله گی معلم و دانش آموز عصر حاضر هم در این معضل نقش دارد.
علاقه به کتاب یعنی عشق و عشق یعنی دیوانگی! که در بین عموم مردم به این مفهوم جا افتاده! یکی از نزدیکانم می گوید اینها -کتاب هایم- را ببری به قصابی، یک کیلو گوشت به شما نمی دهند! راست هم می گوید.
 اینها به درد کدام قصاب می خورد؟! اما داستان دل است و حکایت عشق به کتاب که انسان را در این راه مجاب می کند مثلاً امروز از هزینه زندگی اش بزند و  صرف کتاب و  مطالعه و کسب لذت فرزانگی کند.

بزرگان کاشان در قرون اولیه اسلامی، مجهول در تاریخ
یکی از عیوب ما کاشانی ها و در کل جامعه ما این است که کار گروهی نمی توانیم انجام دهیم. این درد بدی است. الان که این همه علم بر اثر خردجمعی و همگرایی پیشرفت کرده و رشته ها و امور تخصصی شده، ما هم باید در مسائل فرهنگی و پژوهشی، تخصصی و گروهی وارد شویم اما نمی دانم چرا- اول خودم را مثال می زنم-نمی توانم به طور مثال به شکل کار گروهی در موضوع تاریخ کاشان فعالیت کنم. نمیدانم، شاید علت این است که اکثر ماها خود را دانای کل می دانیم! 
کاشان به رغم قدمت هشت هزار ساله، اما در قرون اولیه اسلامی هیچ رد و اثری از مشاهیر کاشان نداریم و به طور مثال نمی دانیم در دوره بنی امیه حاکمان و بزرگان کاشان چه کسانی بوده اند. 
البته چیزهایی شاید نوشته شده اما مستند نیست. در قرن 4 و 5 هجری، تاریخ کاشان کم کم برجسته می شود و سید ابوالرضا راوندی در این حوالی زیست می کند. در قرون اولیه اسلامی کاشان را به عربی، قاسان یا قاشان می گفتند و ما نمی دانیم این کاشان از کِی روی این شهر نهاده شد.

کاشان و قدرشناسی پس از مرگ نخبگان ملی اش
کاشان در تاریخ مشاهیر سیاسی زیادی داشته و حتی در دوره خلفای عباسی، یک وزیر کاشانی (انوشیروان بن خالد) جزو وزرای دربار عباسی به سیاست ورزی مشغول بوده. متأسفانه ما برای مشاهیر معاصر کاشان خیلی ارزش قائل نیستیم چه رسد به گذشتگان! ما همین الان بهترین چهره های ملی در نقاشی، شعر و موسیقی و .. را داریم. در سطح ایران نمی شود، یکی از نخبگان در هر عرصه ای کاشانی نباشد. 
بله، در شعر معاصر و نو، نیما بنیانگذار بود اما سهراب بعدها از او جلو افتاد یا منوچهر شیبانی را داریم که در نقاشی، شعر، نویسندگی و نمایشنامه نویسی چهره شاخص بود. یا فیلم سازی شهیر مثل بهرام بیضایی یا سید علی نصر پدر تئاتر نوین ایران یا امین الله رشیدی در موسیقی سنتی. 
این ها همه کاشانی اند. عادت بد ما این است که تا مشاهیر ما زنده اند در ارجداشت آنها قدمی شایسته بر نمی داریم اما تا عمرشان به آخر می رسد .. بگذریم!
در رونق فرهنگ، مسئولان در صف اول هستند چون باصطلاح بودجه های فرهنگی دست آن‌هاست. نویسنده و مؤلف حدود دو سال رنج و زحمت نوشتن را به دوش می کشد ناشر هم باید حاصل آن زحمت و تحقیق و پژوهش را چاپ کند و چون سودی برایش ندارد، رونق کتاب دچار چالش می شود. مسئولین برای معرفی فرهنگ و اصالت شهر، بودجه‌ها را باید به اهل فرهنگ اختصاص دهند. 
ما در کاشان نویسندگان شایسته و آگاه و اهل فرهنگِ اصیلی داریم که کم حرف هستند و چراغ خاموش به نویسندگی و خلق اثر و فعالیت فرهنگی می پردازند و هیچ جا هم نامی از آنها نیست.
چرا مسئولین ما می روند کتاب های نویسنده ی غریبه را کادو می کنند و به میهمان شان هدیه می دهند؟! چرا نباید آثار مولف و اهل فرهنگ این شهر به میهمان اهدا شود؟ خب این ها عاملی می شود تا به سطح ژرف نگری فرهنگی و عِرق بومی - فرهنگی مسئولان شهر پی ببریم. 

از کلانتر ضرابی و حسن نراقی تا محلوجی 
مرآه القاسان که خب اولین کتاب جامع درباره کاشان است که در دوره قاجار از حیث جغرافیا، صنعت، مردم شناسی و .. توسط عبدالرحیم کلانتر ضرابی به این شهر پرداخته. کتابهای دیگری هم هست اما آنها تنها اختصاص به کاشان ندارند. کتاب کلانتر ضرابی اولین و در حوزه تحقیق تاریخی برای کاشان، جزو منابع است. 
در عصر ما مهندس محلوجی و بنیاد فرهنگ کاشان خدمت بزرگی به تاریخ و تمدن شهرمان می کنند که تدوین دانشنامه کاشان پس از اتمام تحقیق و چاپ، منبع بزرگی برای پژوهش‌گران کاشان دوست خواهد بود.
مرحوم حسن نراقی یکی از شخصیت های واقعا عاشق و دلباخته زادگاهش کاشان بود که چند اثر تحقیقی و تالیفی ارزشمند از ایشان مثل آثار تاریخی کاشان و نطنز، تاریخ اجتماعی کاشان، نقش کاشان در مشروطیت و زندگی نامه سید احمد خاوری کاشانی ملقب به فخرالواعظین(آزادی خواه مشروطه چی، روزنامه نگار و نویسنده) منتشر شد. 
فعالیت های کاشان پژوهانه ی نراقی البته بیشتر از کلانتر ضرابی است.

درباره کتابخانه تخصصی کاشان پژوهی
ابتکار نخست راه اندازی کتابخانه تخصصی کاشان پژوهی، با برادرزاده آیت الله امامت بود. گام دوم ما این است که اهالی فرهنگ و خیرین بیایند و این مجموعه را ببینند تا سپس شاهد رونق آن باشیم. البته با اوقاف هم در حال رایزنی هستیم تا این کتابخانه را وقف عام کنیم.
در کتابخانه شخصی ام که خیلی از کتب کاشان شناسی آن به این جا منتقل شده، حدود هزار عنوان کتاب درباره کاشان و مابقی کتاب های عمومی و مرجع است.
از ویژگی های این کتابخانه، وجود کتابهای چاپ سنگی است که حدود 100 سال قبل چاپ شده. مثل برخی کتاب های مرحوم ملاحبیب الله شریف، ناسخ التواریخ سپهر کاشانی و کتاب وافی فیض. 
سبک چاپ سنگی بعد از دوره کتابت خطی است که کتاب تک نسخه و دست نویس منتشر می شد. اولین مطبعه های چاپ سنگی هم در تبریز ایجاد شد.
از ویژگی های دیگر این کتابخانه، وجود کتب تحقیقی در مورد فیض کاشانی و تاریخ امام زادگان کاشان مانند حضرت علی بن باقر با 30 عنوان کتاب است یا برای سهراب که بخش خاص داریم. 
اما متأسفانه در بخش مفاخر کاشانیِ حوزه موسیقی-ورزنده، بدیع زاده، قراب کاشانی، رشیدی، معتمدی و .. -کتابی نداریم. منابع مکتوب این کتابخانه یا از کتاب‌های شخصی خودم است یا آیت الله امامت بانی خرید و تهیه آنها شده اند. 
خود اهل قلم و کتاب در کاشان، جز یکی دو نفر تاکنون چیزی از تألیفات خود به ما اهدا نکرده اند. 
در بخش ورزش کاشان، جز یک عنوان کتاب ناقص تاکنون کتابی منتشر نشده. 
این که چرا ورزشکاران همشهری، در این زمینه پیش قدم نمی شوند، به نظرم یا حوصله اش را ندارد! یا سرشان به فعالیت ورزشی و زندگی گرم است. 
کتابخانه‌ی ابوالرضاراوندی که بخشی از کتاب های کاشان شناسی در آنجا عرضه می شود را بنده و جناب افشین عاطفی که علاقمند این حیطه هستیم با کمک مادی دکتر عرفانی تجهیز کردیم. 
متاسفانه این کتابخانه در سامانه، به عنوان اصفهان شناسی! ثبت شده که درست نیست. کتابخانه حاضر، دیگر تنها به یک راهرو یا قفسه به کاشان اختصاص ندارد و صرفأ به کاشان پژوهی می پردازد. 
این جا علاوه بر کتبی که حاصل 30 سال جمع آوری کتابهای حوزه کاشان شناسی است، خود ما نیز در مشاوره و ارائه تحقیق شفاهی نیز در خدمت علاقمندان هستیم.

مجموعه داری مطبوعات کاشان پس از انقلاب
من طی بیش از 30 سال همه مطبوعات کاشان بعد انقلاب را نیز جمع آوری کرده ام که خود این به نوعی بخشی از کاشان پژوهی است. 
مثلأ علاوه بر طوبی و آرمان، حتی نشریات کانون های فرهنگی مانند ویژه نامه باران که کانون مسجد شامخی در اوایل دهه 70 تهیه می کرد را نیز بنا به علاقه شخصی گردآوری کرده ام. 
هنوز برای این آرشیو برنامه ای ندارم چون فعلاً دنبال صحافی آن هستم که هزینه بالایی دارد. 
از شورای شهر طی دو دوره‌ی اخیر خواستم برای صحافی این مجموعه که مقرر است منبعی برای تحقیق و پژوهش عامه باشد، پیش قدم شوند که هیچ پاسخی نیامد!  

کاشان، شهر شاعران در عصر صفوی
(سرمد کاشانی) از شاعرانی است که رباعیات و دیوانش به طور کامل منتشر نشده یا دیوان (مسیح کاشانی) شاعر و طبیب کاشانی عصر صفوی که می گویند 10 جلد دیوان داشته که اشعارش به رغم چاپ کمی از آن، نیز به طور کامل تاکنون نشر نیافته. کاشان در عصر صفوی، مرکز شعر بود. صائب تبریزی هم در کاشان سالیانی زندگی کرده. 
چون در کاشان شاعر زیاد بود و در سبک هندی هم شعر می سرودند، شعرای دیگری هم از شهرهای دیگر به کاشان آمدند و در این جا زندگی کردند و نسل اندر نسل ماندگار شدند مثل (ابوتراب بیک فرقتی انجدانی فراهانی) که اصالت او مال انجدان است اما آمد در کاشان و این جا زندگی کرد و جالب اینکه مزار او نیز با سنگ قبری در مدرسه ترامیده قرار دارد.
کلیم کاشانی نیز با آن که او را از اهالی این شهر می شناسند و محله درب اصفهان هم کوچه ای به نام اوست اما در اصل همدانی بوده. 

آن اتاقک مزار مقبل نیست
نکته جالب در مورد مقبل(شاعر) که از مرثیه سرایان نامی ست اما او هم کاشانی نیست و اصالت اصفهانی دارد. او تنها دو سال در کاشان بود و بعد به گجرات هند رفت و آن جا زندگی کرد و در همان گجرات هم فوت کرد و در مکتوباتی آمده پسرش جنازه او را برای دفن به کربلا منتقل کرد. 
متاسفانه بعضی دوستان او را مقبل کاشانی معرفی می کنند که این طور نیست.
روی کتاب های خطی او در دو کتابخانه ملی و مجلس، نام مقبل اصفهانی درج شده. وقتی می گوییم او در گجرات فوت و در کربلا دفن شد، یعنی مقبره ی منسوب به او-روبروی مسجد جامع کاشان- نیز سندیت ندارد و این جا محل دفن او نیست.
این حجره یا اتاقک که قبلا کنارش آب انبار بود، در سال‌های دور وسائل هیئت ابوالفضل کاشان برای روز تاسوعا مثل یک معجر- ضریح مانند- در آن نگهداری می شد اما الان بالای آن نوشته اند مقبره‌ی مقبل کاشانی! چندی پیش هم-به گمانم ایام محرم بود- که در آن با حضور شماری از مسئولین شهر یک مراسم برگزار شد! 
آیت الله امامت که بزرگ شده همان محله است و در کتاب مزارات، به همه آرام‌گاه‌های کاشان اشاره کرده چگونه درباره محل دفن مقبل در کاشان نکته ای درج نکرده؟ یا کاشان شناسی بزرگ مثل حسن نراقی چرا در کتابش از مقبره‌ی مقبل در میدان کهنه نکته ای نیست؟ 
در حالی که در حوالی 50 متری این غرفه و اتاقک، مزار یک عالم نامی همچون سید ابوالرضاراوندی که در قرن 4 یا 5 هجری و سالهای سال پیش از مقبل زندگی می کرد دارای سندیت و موجودیت است.