ساخت یک مجتمع تجاری - تفریحی یا تجاری - گردشگری در خیابان علوی چند هفته ای ست که به موضوع بحث و گفت وگو و گاه اعتراض در محافل اغلب مجازی کاشان و حتی فرامنطقه ای تبدیل شده. واکنش ها به جدی بودن تهدید بصری یک اثر تاریخی است. نمادی شکیل از زیست کهن کاشانی ها در کویر که گویا در لیست جهانی شدن است و در فضای رسانه های رسمی و مجازی کاشان روزی نیست که درباره نگرانی از تهدید بصری بادگیر خانه تاریخی بروجردی کاشان مطلبی منتشر نشود.
این گزارش به گوشه ای از این ماجرا می پردازد و صدالبته ممکن است به دلیل سکوت چندی از نهادهای ذی مسؤول در این غائله یا تلاش برای موجز کردن مطلب به همه ماجرا نپردازد، از این روی اگر واکنشی از سوی فرد یا ارگانی به دستمان برسد به انعکاس آن خواهیم پرداخت.
میلگردهای سؤال برانگیز
ماجرا به روزهای اواخر مهر بر می گردد. در حوالی روزهای پایانی دومین ماه پاییز، انتشار عکس هایی از ارتفاع بلند میلگردها در سازه ی تجاری جنب خانه تاریخی بروجردی پرسش هایی را در اذهان ایجاد کرد. با انتشار این تصاویر، نه فقط برخی از کاشانی‌های دوست‌دار تاریخ این شهر، بلکه فعالان و اهالی رسانه‌ی حوزه میراث ساکن در شهرهای دیگر نیز با توییت و پست های مجازی نسبت به تهدید بصری نماد معماری اصیل و ارزشمند کاشان ابراز نگرانی کردند.
این تصاویر نشان می دهد میلگردها چنان که از پای دیوار هتل سرای عامری ها یعنی آن سوی عرض خیابان علوی- روبروی سازه جدید و در دست احداث- مشاهده می شود بادگیر فاخر خانه بروجردی و نماد زیبای معماری شهر کهن کاشان را دارند تهدید بصری می کنند. برخی البته اعتقاد داشتند این چیزی جز خطای دید نیست اما ثبت کنندگان می گفتند این تصاویر از پای سازه جدید گرفته نشده که عامدانه بخواهد موضوعی را بزرگنمایی کند.
حجم اعتراض های مجازی در برخی سایت های رسمی و کانال ها در مورد ظن قوی تهدید نمای بصری خانه بروجردی، اداره میراث فرهنگی کاشان را 24 مهر 99 تنها به انتشار یک جوابیه واداشت. جوابیه ای که در کمال تعجب یک سال قبل نیز منتشر شده بود و چیز جدیدی برای رفع نگرانی ها آن هم یک سال پس از شروع پروژه نداشت.
این جوابیه، خط به خط و عین به عین، 14 شهریور 98 در پاسخ به برخی ابراز نگرانی های رسانه ای پیرامون تهدید اثر تاریخی خانه تاریخی بروجردی با سرپاشدن یک سازه ی تجاری تفریحی چسبیده به این نگین معماری مشهور، منتشر شد اما در جوابیه ی جدید نه خبری از شفاف سازی در مورد مجوز ماده 5 این پروژه بود و نه پاسخ به چرایی خودداری مدیرکل میراث استان از کلنگ زنی آن و نه توضیح شفاف درباره ارتفاع میلگردهایی که به تازگی از وسط پروژه سر برآورده اند و از حیث تهدید بصری تا نزدیک رأس بادگیر زیبا و فخر معماری کاشان بالارفته اند.
در این موضوع مناقشه برانگیز البته انتظار این بود، اداره میراث فرهنگی شهری که ادعای استان شدن دارد، تمام قد وارد شود و با جوابیه ای متقن و مملو از ادله فنی، از سوال کنندگان رفع ابهام کند چرا که مجوز اولیه احداث این سازه تجاری-گردشگری را هر چند گویا سال 95 اداره کل میراث استان صادر کرده، اما اداره میراث فرهنگی کاشان با سکوتی منفعلانه،گویی برای خودش گوشه ای اختیار کرده تا مثلث (مالک پروژه-شهرداری کاشان و میراث فرهنگی استان) هر جور که صلاح می دانند با هم کنار بیایند !!
پنج مترِ حاشیه ساز !
بر اساس برخی روایت ها، درباره طرح اولیه احداث این سازه تجاری، سالیانی قبل با کلیات ساخت این مجتمع با ارتفاع 5 متر از سمت معبر اصلی یعنی کوچه جنب خانه بروجردی- و نه خیابان علوی - بدون تأیید نقشه ها موافقت می شود. گویا سال 97 نیز اللهیاری-مدیرکل میراث استان - نیز بر ارتفاع 5 متری سازه، بر درونگرا بودن و همسان بودن نقشه با بافت تاریخی و نیازمندی به مجوز کمیسون ماده 5 در صورت مغایرت سازه با طرح تفصیلی تاکید می کند.
شهرداری وقت نیز با این مجوز همراهی می کند اما همان 5 متر اکنون از سمت خیابان که سقف سازه تجاری چیزی تا بادگیر بروجردی ندارد، محل نگرانی، مناقشه و اعتراض شده است. این در حالی است که برخی معتقدند میلگردهای کنونی از سطح خیابان تا بام خانه بروجردی، ارتفاع 5 متر را رعایت کرده اما موقعیت ویژه و شهرت گسترده ی فاخرترین خانه تاریخی کاشان و حجم اعتراضات اخیر به تهدید جلوه بصری بادگیر شکوهمند این خانه و صدالبته واکنش یه نهاد دولتی و قانونی، سبب شده تا امیدواری به ادامه جلوه نمایی نماد معماری اصیل شهر در بین افکار عمومی روزافزون شود.
کسی چه می داند، شاید اگر یک یک مسئولین شهر ظرف یک هفته و از همین فردا به نوبت از پای دیوار خانه عامری ها- و نه نزدیک سازه- نگاهی ساده به تقابل بادگیر و میلگردها بیندازند، یک نقص بصری و تهدیدناک علیه یک سرمایه تاریخی و ملی برای شان محرز و در پی چاره جویی باشند.
خبرگزاری مهر و سؤال های بی جواب
خبرگزاری مهر همین چند روز قبل در گزارشی از ساخت مجتمع تجاری در خیابان علوی کاشان نوشت: این پروژه تابستان ۹۸ با تجمیع سه ملک فاقد ارزش در جوار خانه بروجردی، آغاز به کار کرد. با نمایان شدن هرچه بیشتر نمای بادگیر خانه بروجردی که به عنوان نماد خانه‌های تاریخی کاشان شناخته می‌شود فعالان میراث‌فرهنگی پیشنهاد کردند این منظر برای گردشگران حفظ شده و با تبدیل به فضای سبز، فضایی برای استفاده گردشگری کاشان همچون فضای روبروی کاخ گلستان تهران، میدان امیر چخماق یزد و در محله تاریخی سلطان میراحمد شود.
طبق قانون «ضوابط ارتفاعی حریم بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی در محدوده املاک مجاور عرصه آثار (ضوابط عمومی)» که تابستان امسال از سوی وزارت میراث فرهنگی مطرح شد و به تأیید قوه قضائیه رسید، دو مسأله مطرح می‌شود که در مورد این مجتمع اطلاع رسانی نشده است.
سوالی که در جوابیه میراث فرهنگی پاسخ داده نشده، درباره حریم خانه بروجردی و ضوابط این حریم است، این حریم تا چه حد اجازه گودبرداری و بلندمرتبه سازی می‌دهد؟ آیا تاکنون حریم و عرصه این خانه مشخص شده است؟ در ضوابط جدید میراث‌فرهنگی برای آثاری که هنوز حریمی برای آنها در نظر گرفته نشده، مشخص شد آثار ثبتی تا «فاصله‌ای به عمق دو برابر بالاترین ارتفاع بنای ثبت شده از حد بیرونی عرصه و در محدوده املاک مجاور عرصه آثار ملی» برای خود حریم داشته باشند.
در جای دیگر این ضابطه برای حفظ حریم منظر آثار ثبت ملی (تاکنون منظر آن به ثبت نرسیده است) هر گونه ساخت‌وساز به ارتفاع بیش از ارتفاع بام اثر ملی ممنوع است. ارتفاع‌های اعلام شده بدون در نظر گرفتن برجک، مناره و گلدسته، سردری، سنتوری، بادگیر و گنبدخانه است.
بر این اساس مجتمع تجاری جنب خانه بروجردی، اجازه ساخت بیشتر از سطح بام خانه بروجردی را نداشته و این سطح بر اساس مدارک موجود کمتر از سطح ستون‌های مشخص شده بنای در حال ساخت است.
درخواست اداره راه و شهرسازی؛ بررسی فوری در بعد ملی
ماجرای انتقاد بخشی از افکار عمومی محلی در هفته های اخیر به تهدید بصری بادگیر خانه تاریخی بروجردی، اگر چه از سوی اداره میراث و شهرداری با واکنشی روبرو نشد اما اداره راه و شهرسازی کاشان با نامه ای که مخاطبش اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان و رئیس اداره نظام مهندسی و مقررات ملی و کنترل ساختمان بودند و و رونوشت آن نیز برای فرماندار، دادستان و نماینده کاشان در مجلس ارسال شد، (بررسی فوری در مقیاس ملی برای نجات منظر خانه بروجردی کاشان) را خواستار شد.
مجتبی آراسته- سرپرست اداره راه و شهرسازی کاشان- در این نامه نوشت: (نظر به رسالت دستگاه متبوع از حوزه نظارت بر معماری و شهرسازی و ساخت و سازها و حفظ نمادهای شهری و پیرو گزارش ها و مراجعات مکرر دوستداران و انجمن های میراث فرهنگی ، بر اساس بازدید میدانی صورت گرفته در تاریخ 27 مهر 99 مستند به تصاویر پیوست به استحضار می رساند در ضلع شمالی مجموعه خانه تاریخی کاشان که از برجسته ترین آثار معماری استان در دوره قاجاریه و از آثار تاریخی در نوبت ثبت جهانی می باشد؛ بنایی با کاربری اقامتی-گردشگری توسط یکی از صاحبان محترم سرمایه در حال ساخت است که از چشم اندازی بصری این اثر تاریخی فاخر را پنهان می نماید.
بنابر اطلاعات کسب شده مجوز صادره از حیث ضابطه ارتفاعی پروژه که در بافت تاریخی محله سلطان امیراحمد کاشان واقع شده است 5 متر می باشد که در عمل با لحاظ کردن جان پناه بام و کد ارتفاعی اجرایی بیش از این میزان بوده که منجر به آسیب جدی به اصالت خانه تاریخی و میراث فرهنگی کشور و دفن شدن جلوه زیبای بصری و نادیده گرفتن شکوه سیما و منظر این اثر شاخص و منحصر به فرد می گردد.
لذا استدعا دارد دستور فرمایید از طریق مکاتبه با مراجع فرادست از جمله شورای عالی معماری و شهرسازی، و نیز دفتر مرکزی مقررات ملی و همچنین وزارت محترم میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و عنداللزوم مراجع محترم قضایی با هدف احیای حقوق شهروندی و میراثی شهروندان داخلی و بین المللی جهت دسترسی به منظر بی نظیر ملی ایرانی- اسلامی استان، موضوع به قید فوریت و بصورت آنی -با توجه به پیشرفت پروژه و اجرای ستون های در انتظار سقف- خارج از سلسله مراتب و تشریفات زمانبر اداری و ترجیحا در مقیاس ملی مورد رسیدگی عاجل و تحقیق و تفحص کارشناسی و تعدیل بنا به میزان یک طبقه و یا دست کم یک متر به علاوه حذف جان پناه بام جهت نجات بخشی نسبی سیما و منظر قرار گیرد)
بعد از یک سال، توپ میراث در زمین شهرداری !
.. و اما بخوانید از تازه ترین ابراز نظر سرمدیان رییس اداره میراث فرهنگی کاشان-جام جم 17 آبان 99- درباره این غائله (بزودی بازدیدی از محل پروژه خواهیم داشت و به منظور تصمیم نهایی و رفع ابهامات موجود در نقشه مجتمع، جلسه‌ای با مسؤولان راه و شهرسازی، فرمانداری و شهرداری کاشان برگزار می‌کنیم.مجوز ما برای ارتفاع مجتمع فقط تا پنج متر است و با افزودن جان‌پناه این ارتفاع افزایش می‌یابد که عملا غیرقانونی است؛ لذا با شهرداری و راه و شهرسازی صحبت شده که در صورت افزایش غیرقانونی ارتفاع، باید طبقات تعدیل و از ارتفاع آنها کاسته شود و این مهم به سرمایه‌گذار هم ابلاغ شده است) این هم لابد از عجایب روزگار است که تشکیلات یک اداره تنگ یک پروژه باشد و به جای نظارت دقیق هر روزه، تازه پس از برخاستن نغمه های اعتراضی، بخوانیم که میراثی ها بزودی از پروژه بازدید خواهد کرد! خانه تاریخی بروجردی و این همه بی خیالی ؟!!!
امیری؛ مدیر روابط عمومی اداره میراث فرهنگی استان اصفهان نیز به نقل از جام جم غیرقانونی بودن ساخت این پروژه را ناشی از (شیطنت شهرداری کاشان ) می داند که پای دادستان را هم به میدان باز کرده. امیری با بیان این که کارشناسان ما هم پیگیر هستند می گوید: (موافقت میراث اصفهان با ساخت مجتمع تنها یک موافقت اولیه و مشروط ( با ملاحظه و رعایت منظر و حریم خانه بروجردی ها) بوده و شهرداری کاشان آن را حمل بر موافقت کامل برداشت کرده‌است. ما تاکید داریم طرح و نقشه مجتمع باید دوباره در شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان و بعد هم شورای فنی وزارتخانه مطرح شده و درصورت تصویب نهایی، اجرایی شود و اگر روال تخطی از قانون باشد، ما این امکان را داریم که از طریق قضایی شکایت کنیم و جلوی کار را بگیریم)
آری؛ گویی خانه تاریخی بروجردی هزاران کیلومتر از تشکیلات میراثی کشور دور بوده و در این یک سال، متولی نتوانسته برای حرمت گذاری به امام زاده اقدامی عاجل صورت دهد !!
در حواشی این غائله،آن چه مسلم به نظر می رسد این است که در کشورمان خلأ قانونی و ضعف های نظارتی باعث شده تا در چند متری بناهای تاریخی ارزشمند ملی بتوان ساخت و ساز کرد! موضوعی که در بعد بین المللی امکان آن نیست و همان طور که نگارنده در شماره قبل نوشت: در ایتالیا محال است در نقطه نزدیک به برج پیزا اجازه ساخت و ساز رفیع بدهند و از شما چه پنهان در هند هم اگر کسی بخواهد در نزدیکی تاج محل سازه تجاری تفریحی بسازد، شک نکنید برایش آرزوی بازیابی سلامتی می کنند !!
گفته می شود خانه تاریخی بروجردی کاشان به جهت سبک معماری خاص در گچبری ها و نقاشی های قجری زیبا و به ویژه در نوع منحصربفرد بادگیر و نورگیر و شهرت جهانی اش،در لیست یونسکو قرار دارد تا به طور رسمی دارای هویت فرامرزی شود. حال سؤال اینجاست: اگر سازه تجاری خیابان علوی آن هم نفس به نفس خانه تاریخی بروجردی و بر اساس قوانین داخلی احداث شود آیا یونسکو بر اساس معیارهای خود، پای مجوز جهانی شدن آنچه که 148 سال پیش سید حسن نطنزی-بروجردی- به زیبایی و شوکتِ تمام، بنا کرد را امضا خواهد زد؟