آشنایی با مفاهیم بورس(1)

مهدی وطن خواه برزکی:

تاریخچه پیدایش بورس در جهان
نخستین بار در قرن 15 میلادی نیاز بازار جهانی به تقسیم سود و زیان حاصل از یک کسب و کار میان شرکای آن باعث پیدایش بورس در کشور بلژیک شد.
تاریخچه پیدایش بورس در ایران:
 تاریخ تاسیس بورس در ایران به سال 1315هجری شمسی بازمی گردد، اما جنگ جهانی دوم باعث وقفه ای 30 ساله برای تدوین اساسنامه و تاسیس بازار بورس اوراق بهادار شد.
نخستین معامله بورسی نیز در سال 1346 برروی سهام بانک توسعه صنعتی معدنی اتفاق افتاد.
ریشه لغوی کلمه بورس
به علت روی دادن نخستین تجمع بورسی در مقابل ملک واندر بورس یکی از اشراف بلژیکی واژه بورس نام خود را از این شخص وام گرفته است. واژه بورس در زبان فرانسوی به معنای «کیف پول» است.
کد بورسی
کد بورسی یا کد سهام‌داری یک شناسه واحد کاربری است که با استفاده از آن می‌توانید از طریق نرم‌افزار معاملات آنلاین یا پنل معاملاتی اقدام به خرید و فروش سهام کنید.
این کد معاملاتی کاملا انحصاری است و به طور خاص تنها در اختیار یک کاربر قرار می گیرد و هر فرد سرمایه گذار تنها میتواند یک کد بورسی داشته باشد.
ساختار کد بورسی
به این صورت است که از سه حرف اول نام خانوادگی به همراه پنج رقم تشکیل شده و همانطور که گفته شد برای هر فرد متمایز از دیگری است. مثلا اگر نام خانوادگی فردی بابایی باشد کد بورسی او شبیه «باب12345» می باشد.
سامانه سجام 
سامانه سجام در واقع مخفف «سامانه جامع اطلاعات مشتریان» است که زیر نظر سازمان بورس و با هدف ایجاد یک سامانه فراگیر و ارائه خدمات بهتر و سریع تر به سرمایه گذاران ایجاد شده است و امروزه تمام سرمایه گذاران ملزم به ثبت مشخصات خود در این سامانه هستند.
مزایای سامانه سجام
دریافت راحت سود مجامع، ثبت نام آسان در کارگزاری ها و صندوق های سرمایه گذاری، امکان ویرایش سریع اطلاعات و مشخصات شخصی و دسترسی به تمام سرویس های بازار سرمایه مانند تغییر کارگزار ناظر.
بازار فرابورس
بازار فرابورس پس از بازار بورس اوراق بهادار تهران شکل گرفته و مهم‌ترین وظیفه فرابورس، سازمان‌دهی آن بخش از شرکت‌های متمایل به حضور در بازار سرمایه است که هنوز شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند. 
سطح نظارت در فرابورس، کمتر از بورس است و به همین دلیل شفافیت کمتری دارند. همین امر سبب می‌شود ریسک سرمایه‌گذاری در فرابورس بیشتر از بورس باشد.
ساختار فرابورس ایران از پنج بازار تشکیل شده است که عبارتند از: بازار اول، دوم، سوم، ابزارهای نوین مالی و بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز).
بازار پایه 
اگر شرکتی شرایط عضویت در بورس و بازارهای اول و دوم فرابورس را نداشته باشد، عضو بازار پایه می‌شود. 
بازار پایه در پایین‌ترین سطح بازار فرابورس قرار دارد که شرایط عضویت شرکت‌ها در آن ساده‌تر است.
بازار پایه قبلاً شامل سه تابلوی الف، ب و ج بود ولی در قانون جدید، تابلوها به سه رنگ زرد، نارنجی و قرمز دسته‌بندی شده‌اند. 
دامنه نوسان در تابلوی زرد سه درصد، در تابلوی نارنجی دو درصد و در تابلوی قرمز یک درصد است و  تقریباً یک سوم ارزش فرابورس به بازار پایه تعلق دارد.
بورس کالای ایران 
بورس کالای ایران، بازاری است سازمان یافته برای مجموعه‌ای از عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان که برای خرید و فروش کالای خاصی با توجه به ماهیت کالا به آن بازار وارد می‌شوند.
در بورس کالا، محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده های نفتی و پتروشیمی، محصولات کشاورزی، بازار مشتقه و کالاهای بازار فرعی معامله می شوند.
مهمترین مزایای بازار بورس کالای ایران 
حرکت از یک بازار سنتی به سمت بازار مدرن و در جهت تعامل بهتر با بازارهای بین المللی شکل گرفته است.
قیمت کالاها براساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار کشف می شود.
واسطه گری های غیر ضروری در معاملات و خرید و فروش مستقیم بین فروشنده و خریدار، حذف می شود.
نوسانات مخل بازار و امکان انتقال ریسک کاهش می یابد.
بورس انرژی
بورس انرژی به عنوان نوپاترین بورس در کشور جهت عرضه محصولات نفتی و مشتقات آن، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفت.
این بازار به هدف ایجاد بازاری شفاف، رقابت پذیر و جلوگیری از انحصار حامل های انرژی شکل گرفته است.
بورس انرژی ایران دارای سه بازار فیزیکی،مشتقه و فرعی است.در بازار فیزیکی کالاهای پذیرفته شده در بورس و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده در بورس معامله می شوند.کالاهای تک محموله ای و خارج از گونه نیز در بازار فرعی معامله میگردد.
بازار فیزیکی خود شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. هر یک از تابلوها دارای دو رینگ داخلی و بین المللی هستند.
بازار بورس ارز 
بازار بورس ارز یا F oreign Exchange به بازاری گفته می‌شود که ارزها در مقابل یکدیگر معامله می‌شوند و به ‌نوعی میزان ارزش آن‌ها نسبت به یکدیگر در این بازار موجب می‌شود تا این بازار پویا باشد. معاملات بازار بورس ارز تا سال ۱۹۹۸ به ‌صورت تلفنی انجام می‌گرفت و بعد از آن با به وجود آمدن نرم‌افزار Meta Trader  به‌صورت عام گسترش یافت.
معامله ارز به معنی خرید هم‌زمان یک ارز و فروش ارز دیگر است و ارزها همواره به‌صورت دوتایی معامله می‌شوند. مانند یورو-دلار (EUR-USD).
مزایای بورس ارز
در بازار بورس ارز بر خلاف بورس سهام اگرچه شما خرید و فروش می‌کنید ولی مالک آن ارز نیستید و در حقیقت سود و ضرری که از نوسان قیمت ارزها به دست می‌آورید بر سرمایه شما می‌افزاید. در بازار بورس ارز هیچ‌گاه یک ارز به‌تنهایی ارزش‌گذاری نشده و در مقایسه با ارز دیگر ارزش‌گذاری می‌شود. بورس ارز در 24 ساعت شبانه روز در جریان است.