مسعود قرائتی/ از وقتی که انسان در روی کره خاکی زیست اجتماعی را تجربه کرد و شاید هم از زمانی که دفن مردگان خود را آموخت ترجیح داد که این کار را نیز به شکل اجتماعی به انجام رساند. پس محلی به نام قبرستان در نزدیکی زیستگاهش شکل گرفت.
اما جدای از این انتخاب صحیح، انسان با آغاز زندگی شهرنشینی همواره میل داشته و هنوز هم دارد که حتی پس از مرگ در جوار امامزادگان یا بزرگان مورد علاقه اش دفن شود تا شاید مورد شفاعت او قرار گیرد. یک روی دیگر این اعتقاد او ترس از نیستی و فراموشی بوده و هست. این کار جدای از آنچه ذکر شد، نوعی تشریفات و آبروداری برای بازماندگان نیز به حساب می آید.
اما این موضوع در جایی با قوانین مدنی و شهرنشینی تناقض پیدا می‌کند که مردگان باید در فضای گورستان عمومی که توسط شهرداری ها و مخصوصاً بیرون از شهر اختصاص می‌یابد دفن شوند و بیشتر امامزادگان و مکان های مقدس امروزه در قلب شهر قرار گرفته است. انتخاب خانه ابدی در شلوغی شهر جایی که امورات روزمره زندگی جریان دارد جدای از لطمه زدن به شادی و روند عادی زندگی از نظر بهداشت محیط نیز کار چندان پسندیده‌ای نیست. اما بازماندگان اصرار دارند با پرداخت مبالغ هنگفت این قوانین را دور بزنند.
در شهر ما این مبالغ چقدر است ؟به چه کسی یا کسانی پرداخت و در چه اموری هزینه میشود؟ اوقاف چه نقشی در آن دارد؟
آیا این مبالغ (جدا از صحت و سقم کل ماجرا )به صورت صحیح و در مجرای خود دخل و خرج می شود؟ این سوال و دهها سوال دیگر ما را بر آن داشت تا به چند امامزاده و مکان مورد نظر همشهریان سری بزنیم و شما را در چند و چون اجرای این پدیده قرار دهیم.
حبیب ابن موسی
از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین زیارتگاههای شهر است و سابقه دفن اموات به عمر خود مقبره امامزاده می‌رسد. حاج احمد توفیقی در حال حاضر ۳۸ سال است که تولیت این مکان را به عهده دارد و به قول خودش این عنوان پر مسئولیت و بی جیره و مواجب را از پدر و پدربزرگش به ارث برده است!!
او می گوید هر ساله قیمت قبور از سوی اداره کل اوقاف استان در همین ایام تعیین می گردد و پول هر قبر مستقیماً به حساب مخصوص اوقاف استان واریز و فیش آن تسلیم ما می گردد. در حال حاضر قیمت قبور در صحن ۱۲ میلیون، ایوان ۱۵ میلیون،سالن شهدا17 و داخل زیارت 25 میلیون تومان می باشد. کسی که پیش خرید کرده و مبلغی را علی الحساب در زمان حیاتش پرداخته باشد، در زمان بهره‌برداری!! مابقی مبلغ را باید بازماندگانش به قیمت روز بپردازند اما کل مبلغ نصف خواهد بود. کسانی که قطعی می‌خرند قیمت روز را تماماً و نقد باید بپردازند.
این امامزاده موقوفات زیادی دارد. ضریح نیز هر سه ماه یک بار تخلیه و غبارروبی می شود. همه این پول ها به حساب سامانه واریز میشود. توفیقی اضافه می کند با این همه، هزینه ها بیش از آن است که با فروش قبر تامین شود گاهی خیرین قسمت هایی را تقبل میکنند. هزینه‌های ناپیدای دیگری هم هست مثلاً در هنگام کار یک نفر از ارتفاع سقوط کرد و هزینه سنگینی را روی دست موقوفه گذاشت که خود داستان مفصلی دارد.
زیارتگاه و حسینیه چهل تن
این مکان را بیشتر به یک حسینیه بزرگ و مرکز هیئت قدیمی حیدری می شناسند تا یک زیارتگاه.
قسمت تاریخی آن که گویا محل دفن چهل انسان قدیس و رزمنده یا چهلتن دختر است از نظر دور مانده و سالن بزرگ و زیبای آن بیشتر به چشم می‌خورد. در حال حاضر حاج حسن ستوده تنها متولی و رئیس هیئت حیدری، این بارِ مسئولیت را بر دوش می کشد. او می‌گوید اگر دفن اموات و اخذ مبالغی در قبال آن نبود، چگونه این مکانها می توانست سرپا بماند؟ حاج‌حسن معتقد است این کار در همه کشور و حتی خارج از کشور در صحن کلیساها مرسوم است. او قیمت قبور را نزدیک به ۳۰ میلیون تومان ذکر نموده و می گوید: امروز دیگر حتی در مزار های فیض و دشت افروز که زمانی رایگان بود، دفن مردگان همراه با پرداخت هزینه است. ستوده در پاسخ به این پرسش که شنیده شده بعد از دفن مبالغی به صورت شارژ از بازماندگان اخذ میشود می‌گوید: بله !چرا که نه!؟ بالاخره هزینه آب برق و گاز و نگاهداری مکان بالاست. ستوده درباره اینکه مردم قضاوت های دیگری در مورد این قبیل هزینه‌ها می کنند می گوید: آنها به ارزانی عذاب آخرت را به سبب غیبت و تهمت برای خود می خرند! من می توانم برای این مکان و دیگر مکان ها خصوصاً حبیب بن موسی قسم یاد کنم که ریالی حیف و میل یا سوء استفاده نمی‌شود و متولیان به جز عشق انگیزه‌ای ندارند و به جز زحمت چیزی عایدشان نمی‌شود. حاج حسن ستوده نیز ابراز می‌دارد که اوقاف در چند و چون دخل و خرج این هزینه ها اشراف کامل دارد.
زیارت گریچه
این مکان در خیابان فاضل نراقی و در کوچه محله قدیمی گریچه قرار دارد و به همین نام مشهور است. سید محمود تقریری که ۳۰ سال است ریاست هیئت امنای زیارت را به عهده دارد، می گوید: ایشان از نوادگان موسی ابن جعفر یعنی: عبدالله ابن موسی ابن جعفر است.
تقریری برخلاف انتظار رایج، قیمت های امسال قبور را که از سوی اوقاف تعیین گشته، بالا می داند و معتقد است کسی استقبال نمی‌کند و آن را موجب کسادی کار می داند. طبق این مصوبه قیمت خانه های ابدی صحن در سه طبقه و هر طبقه را 8 ملیون یعنی کل سه طبقه 24 میلیون و در داخل زیارت ۳ برابر این قیمت می باشد. او قیمت های قبلی را یک الی یک و نیم میلیون ذکر می کند. این متولی نیز اوقاف را همه کاره می داند و می گوید: پول قبور و ضریح به حساب اوقاف رفته و پس از کسر ۱۰ درصد حق اوقاف مابقی طبق درخواست ما و صورت حساب هایی که ارائه می دهیم بر می‌گردد.
وی در پایان می گوید ما تنها در این ۴ یا ۵ سال یک میلیارد هزینه کرده‌ایم و این مبلغ چیزی نیست که از فروش قبور پوشش داده شود و ما آن را از مردم خیر گرفته‌ایم.
زیارت بی بی زینب یزدل - گلستان به جای گورستان
اینجا تنها زیارتگاهی است که به گونه‌ای دیگر و مدرن عمل کرده است. آقای محمود توحیدی متولی این زیارت می گوید ما در یزدل قبرستان داریم و چشمداشتی به دفن اموات در زیارت نداریم. تک و توک قبرهایی از قبل هستند که من هزینه پرداختی اش را هم نمی دانم. وی همکاری مردم یزدل در را در این زمینه قابل ستایش دانست.
توحیدی اما می‌گوید به جای گورستان، گلستانی ۱۰ هکتاری در جوار امامزاده احداث کرده‌ایم که عایداتش بیشتر و توجیه اقتصادی داشته باشد. به جای عزاداری، جشنواره‌ای با حضور سفیر سوریه و تنی چند از شخصیت های کشور در پنج شنبه پیش رو برای گل و گلاب ترتیب داده ایم. گلاب این گلستان از بی بی زینب یزدل به حرم حضرت زینب در سوریه فرستاده میشود. به این ترتیب ما به جای گورستان، گلستانی پرورش داده ایم که درآمدش از گل باشد، نه از مرده.
متولی این زیارت اضافه می‌کند با حفظ قسمت های باستانی زیارت غرفه های جدیدی ساخته شده که به عنوان مهمانسرا از آن استفاده میشود. زیارت بی بی زینب یزدل بنا به روایتی، از فرزندان موسی بن جعفر(ع)، خواهر امام رضا (ع) و حضرت معصومه(س) می باشد که ۸۰۰ سال قدمت دارد.
هر ساله جمعه اول دهه کرامت برنامه های جشن و در عصر عاشورا برنامه گلباران خورشید در این زیارتگاه برگزار می شود.
درب زنجیر قبرهایی در دل بازار
اینجا زیارت درب زنجیر دیگر در دل بازار سنتی قرار دارد. قبرهای آن متعلق به طوایفی خاص است که همگی قوم و خویش و اکثراً متمول هستند . حاج حسن زرکار عضو هیئت امنا می‌گوید : سالانه ۴ یا ۵ قبر بیشتر اضافه نمی‌شود. هر کدام را متناسب با وضعیت شان پول می‌گیریم. بعضی خیرینی هستند که میلیون ها در اینجا هزینه کرده‌اند و حالا مرده ای دارند. باید با آنها همراهی کنیم. اما فروش قبر پاسخگوی هزینه های میلیاردی اینجا نیست. با این که اینجا جزو میراث نیست اما حالا عده‌ای پای آنان را نیز به اینجان باز کرده اند. خلاصه اینکه پول می‌دهیم، زحمت می‌کشیم، مخالف و معترض هم داریم.
اوقاف چه می گوید
آقای مسلم محمودزاده باریکرسفی- مسئول فرهنگی اجتماعی اداره اوقاف کاشان به خبرنگار مردم سیلک می‌گوید: ما در سراسر کاشان و حومه ۱۲۰ بقعه امامزاده داریم که همگی تحت نظارت اوقاف هستند. هر یک از این امامزادگان حساب جداگانه ای دارند که عایدات به حساب خودش واریز می‌گردد و پول هیچ یک صرف دیگری نمی شود.
این مقام مسئول اضافه می کند: طبق قانون،۱۰ درصد این عایدات به سازمان کل اوقاف کشور واریز می گردد. مابقی آن ۴۰ درصد در کار عمرانی، ۳۰ درصد هزینه‌های جاری و ۲۰ درصد صرف هزینه‌های فرهنگی در همان زیارت می شود. محمود زاده می‌گوید هیئت امنا و خدمه زیارت هر هزینه ای را که فاکتور کردند نزد اداره می آورند. در اینجا فاکتورها بررسی و سپس پرداخت می گردد. وی معتقد است: اگر این سلسله مراتب و نظم نباشد دخل و خرج هزینه ها اتهام زا می گردد. او در پاسخ به این سوال که با توجه به ارزش این گونه بناها مبنی بر میراث فرهنگی و قدیمی بودن چه تعاملات و حد و مرزی مابین اوقاف و میراث فرهنگی وجود دارد می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی سازه های قبلی را حراست می کنند و ما اقدامات عمرانی را با هماهنگی آنها و با توجه به طرح جامع آن مکان انجام می‌دهیم.
نتیجه اینکه
صحن و سرای امامزادگان خصوصاً در شهرستان‌ها و بالاخص شهرهای مذهبی، هم زیارتگاه است و هم سیاحت گاه.
در فقدان تفریحگاه و مکانهای فرهنگی-ورزشی و دیگر سرگرمی ها، چنین مکان هایی بیشتر مورد توجه قرار می گیرند. این موضوع می‌طلبد که بقاع و اماکن مذهبی- تاریخی آراستگی قابل قبولی نیز داشته باشند. همه این ها مبالغ هنگفتی را طلب می کند. فروش قبر و دفن مردگان در صحن و شبستان امامزادگان، یکی از طرق تامین این هزینه هاست. به همه این‌ها اضافه کنیم اعتقادات مردم را که در ابتدای این گزارش بدان اشاره شد.(درست یا غلط) آنان معتقد به شفاعت بزرگواری هستند که قرنهاست گنبدش چشم نوازی می کند و کرامت های زیادی از آن را سینه به سینه از پدران و مادران خود شنیده یا در خواب دیده اند. گذشته از اعتقادات مذهبی، بیشتر بازماندگان، دفن عزیز از دست رفته خود را در صحن و سرا، مایۀ مباهات و آبروداری می‌دانند. بالاخره بشر علاقه‌مند به ماندگاری و جاودانه بودن خود در دنیاست. او از نیستی و فراموشی خاک وحشت دارد.
با جمع بندی همه این هاست که به مخرج مشترکی یعنی پرداخت هزینه‌های هنگفت برای دفن در این مکان ها می رسیم. چیزی که موجب اعتراض مردم و ایضا پرداختن نشریه مردم سیلک به این موضوع گردیده است. راه طولانی و زحماتی زیاد در پیش است تا نوع نگرش مردم عوض شود.تا مردم به این آموزه دینی یقین پیدا کنند:
که انسان زاد و توشه عمل خود را از دوران زندگی اش با خود به جهان آخرت می برد چون جاودانگی جای دیگریست. و در نهایت این که اجداد ما و دین ما و قوانین امروزی ما این کار را در محلی به نام گورستان و بیرون از شهر با کمترین هزینه صورت می دادند.